20 Ekim 2017

PEKİN – ERBİL İLİŞKİLERİNDE BİLİNMEYENLER

Nesibe Flora Kurt

Kuzey Irak Mevcut yönetimin referandum kararı ve gelecek politikalarını oluşturan düşüncelerin temellinde, dış etki olarak Amerika ve Türkiye üzerine duruyoruz. Fakat dünyada bu bölgeyi yakından takip eden sadece ABD ve biz değiliz elbette. Dünyada ki büyük oyuncuların bizim için hassasiyet oluşturan bölgelerde nasıl bir geçmişe sahip oldukları ve bu esasa dayalı gelecek planlarının ne olduğunu iyi okumamız gerek. Bizi uzun vadede bu planları nasıl ve hangi açılardan etkileyebileceğini göz önünde bulundurarak, yol haritalarımızda olası farklı ülke krizlerinin önüne geçebiliriz. Özellikle Rusya, Çin ve ABD nin Erbil ile ilişkilerinin kökeni ve kendi ülkelerinin çıkarları ile örtüşen Erbil yol haritalarını iyi anlamalıyız. Elbette üç ülkenin de dış politika hedefleri ortak olmayacaktır. Dolasıyla her olasılıkları hesaba katmalı ülkemizin çıkarlarını ve komşu ülkelerin sınır bütünlüğünü esas alan istikrarlı ve sürdürülebilir politikalar üretebilmeliyiz. Ben bu amaçla Pekin- Erbil İlişkisinde Bilinmeyenleri ele alıyorum.

Çin’in Iraktaki Yatırımlarının Boyutları

Çin –Irak [1]diplomatik ilişkisi 25 ağustos 1958 de başlamıştır. Çin’in Irak’la uzun ve dostça ilişkisi olmuştur. 1958 yılında iki ülke arasındaki diplomatik ilişkilerin kurulmasından sonra ikili ekonomik ilişkiler hızlı geliştirilerek devam etmiştir. 1959-1975 yılları arasında iki ülke 11 ekonomik anlaşma imzalamış. 1974 yılında Çin Irak petrolünü ithal etmeye başlamıştır. Ira – İran savaşında Çin her iki tarafı ucuz silah temin etmiştir . Çin, savaştan çıkan Irak ekonomisini ve yeniden inşasını destekleyecek yardım sağlamıştır. Şuanda da Çin, Irak’ın doğu yarım küresinde en önemli ticaret ortağıdır.

Çin, birinci Irak savaşından hemen sonra Irağa ilk yatırım yapan ülkelerin önünde gelir. Çin, Iraktaki yatırımını hızla artırmayı devam edegelmiştir. Çinin [9]“PetroChina ” şirketinin yatırım projeleri Ahdab, Halfaya ve Rumaila bölgelerinde gerçekleşmiş olup, Ahdab’ta 100 kilometre kare, Halfaya’da 300 kilometre kare petrol sahasına sahiptir. Rumaila’da günlük ham petrol üretimi 1,2 milyon varildir. “PetroChina” şirketinin, bu üç petrol sahası projesinden geri kazanılabilir ham petrol rezerv miktarı 5.426 milyar varildir. Çin 2013 de Exxon Mobil’e ait Batı kurna bölgesindeki “Teknik servis sözleşmesi” projesinin %25 hissesini, satın alarak 9.7665 milyon varil petrol rezervini hesabına eklemiş oldu. Çinin Iraktaki petrol, doğalgaz yatırımı ABD, İngiltere, Rusya’nın çok ötesinde. BP, Exxon Mobil, Shell, Rus şirketi Lukoil…lerin Iraktaki yatırımı PetroChina’ya yetişmekten çok uzaktır.

ABD ve müttefikleri Irakta yüz milyarlarca dolar harcayarak ülkenin istikrarını sağlamak için yıllarca uğraşırken, pusuda yatan Çin, Irakta savaş biter bitmez bu ülkenin enerji rezervlerini ele geçirmek için Irak çöllerini servete boğarak dünyayı şaşırtan bir cömertliği göstermiştir ve istediği amaca ulaşmıştır.

2008’den sonraki yıllarda iki ülke arasındaki ticaret büyük ölçüde iyileştirildi, Irak İhracatının % 99’undan fazlasını petrol oluşturuyordu. [10]Çin 2014’te Irak’tan ithal ettiği ham petrol 2013’e göre % 68 artmıştır. Böylece Irak, Çin’in üç büyük petrol tedarikçisinden biri haline geldi.(Diğer ikisi Suudi Arabistan, Angola’dır). Çin, İsviçre firması Addax’in tüm hisselerini satın almakla Irak Kürt bölgesi doğal kaynaklarının en büyük yatırımcısı olarak ortaya çıkmış ve Iraktaki eksikliğini tamamlamıştır.

Şekil – 1 Çin’in Irak’ın Şi’i bölgesinde petrol, doğalgaz yatırımı gösteren harita

Çin’in Erbil Açılımı

[2]Çin 4 Mayıs 2014 de Erbilde Başkonsolosluk açtı ve 30 Aralık 2014 de [3]Çin, Irak Kürt bölgesindeki başkonsolosluğunun resmi açılışını yaptı. Çinin Erbil Başkonsolosluğunun açılışı Çin dışişleri bakan yardımcısı Zhang Ming ve Irak Kürt bölgesi başbakanı Neçirvan Barzani tarafından yapılmıştır.

KIBK.Yönetimi Başbakanı Neçirvan Barzani Çin’in Erbil Başkonsolosluğunun Açılış Törenine katıldı.

Açılış merasimine Çin- Kürdistan bölge yönetiminden 200 den fazla kişi katıldı. Çin Dışişleri bakan yardımcısı Zhang Ming açılış töreninde [4]“Çin’in Irak Kürdistan Başkonsolosluğu’nun açılışı, Çin’in Irak siyasi süreci için güçlü bir destek verdiğini ve Çinin Irakta taraflar ile kapsamlı işbirliği yapmaya yönelik arzusunu gösteriyor.” Demişti.

Kürt Bölgesel yönetim Başbakanı Neçirvan Barzani ise açılış töreninde [5]“Çin Halk Cumhuriyeti’nin Kürdistan Başkonsolosluğu iki tarafın işbirliğini güçlendirmek ve ikili ilişkilerin daha da geliştirilmesi için yeni fırsatlar yaratmak için yeni bir başlangıç olacaktır. Başkonsolosluğun Çin ile Kürdistan arasındaki alışveriş ve işbirliğinin geliştirilmesinde önemli bir köprü rolü oynayacağına inanıyorum.” Şeklinde konuşmuştur.

Çin’in Erbil konsolosluğu Tan Banglin “Kürdistan Başkanlı Sarayı”nda Mesut Barzanı tarafından kabul edildi.

Açılış töreninden bir buçuk ay önce 17 Kasım 2014 de [6]“Kürdistan Başkanlık Sarayı” nda Başkan Mesut Barzani’yi ziyaret eden Çin’in Erbil Başkonsolosu Tanbanglin “ Kürt halkı ile Çin halkı arasındaki dostluğu pekiştirmeye” geldiğini ifade ederken,

Pekin, Erbil’de Başkonsolosluk süreci içindeki 2014 yılı içinde Kuzey Irak Kürt bölge yönetimine 30 milyon dolar hibe yardımda bulundu.

Erbil konsolosluğun açılışına bir gün kala 29 Aralıkta [7]Tan Banglin Sülaymaniye’ye giderek, Irak eski Cumhurbaşkanı, Kürt Yurtseverler Birliği Partisi Genel Sekreteri Celal Talabani’yi Ziyaret Etti. Ziyarette Talabanı’ye övgüler yağdıran Tan Banglin, Çinin Kürt özerk bölgesi ile olan ilişkisini geliştirmek istediğini, Çin ve Kürt halklarının birbirini anlaması ve çeşitli alanlarda karşılıklı alışveriş, işbirliğine teşvik etmek için her türlü çabayı göstereceğini söyledi. Pekinin Talabanı’ye özel bir ilgisi vardı. Ağustos 2003 de Pekinde özel olarak ağırlanan Talabanı Irak Cumhurbaşkanı görevinde bulunan dönemde haziran 2007, temmuz 2011 de Pekinde birinci sınıf devlet töreni ile ağırlanmıştı.

Çin Erbil Başkonsolu Tan banglin Celal Talabanı’nın emekliliğini geçirdiği Sülaymaniye’deki evinde ziyaret ediyor.

Çin Petro-Kimya Şirketi Kürtlerden Tak Tak Petrol Yatak Sahasını Nasıl Ele Geçirdi?

Irak’ın Basra bölgesinde İngiliz ordusunun güvenlik şemsiyesi altında dev yatırımları ve kalabalık mühendis, işçileri ile 20 seneden aşkın bir süre içerisinde sessiz, sedasız, ancak büyük iştiha ile petrol, doğalgaz çıkarmakla meşgul olan Çin, Irak Kürt bölgesindeki zengin petrol, doğalgaz rezervlerinin vazgeçilmez olduğu üzerinde duruyor ve öteden beri Kürt bölgesinde petrol yataklarına sahip olmak için can atıyordu. Irak merkezi hükümeti ise yabancı petrol şirketlerinin Kürt bölge yönetimi ile direk yaptığı “ürün paylaşım sözleşmesini” ve söz konusu bölgede Bağdat’ı devir dışı bırakarak yatırım yapmasını yasadışı buluyordu. Bu konuda her ülkenin Irak yasalarına saygı göstermesini ısrarla vurguluyordu. Kürdistan’dan petrol sahasına sahip olmak isteyen, ancak bu amaca Bağdat’ı baypas ederek ulaşmak isteyen Pekin işin yolunu buldu. 2009 da Çinin devlet kurumu olan [8]“Sinopec Corp” (Çin petrol kimya şirketi) İsviçre merkezli Addax şirketini satın aldı. Böylelikle Addax’ın Kerkük ile Erbil arasında bulunan Tak Tak petrol yatağının sahibi oluverdi.

Tak Tak petrol sahasının Irağa ait olduğunun altını çizen Irak petrol bakanlığı 2010 da Çinin “Sinopec Corp” şirketini Iraktaki tüm ihalelere girmesi yasaklanan kara listeye aldılar. Ancak, Çin halinden memnun. Barzani yönetimi ile iyi ilişkilerini ilerleterek; Kürdistan bölgesindeki yatırım ve etkisini genişletmeye devam ediyor.

Çin, Irak Kürt Bölgesinin “ 25 Eylül Bağımsızlık Referandum” Girişimine Ne Dedi?

Çin medyası [11]“25 Eylül 2017 Kürdistan bağımsızlık Referandumu” hakkında geniş haber, bilgi ve raporlar yayınladı. [12]Özetlersek, Çin, Kürtlerin bağımsızlığını haklı buluyor. Ancak, Iraktaki dev Çin yatırımlarının selameti açısından istikrarlı bir Irak gerektiği, istikrarlı Irak ancak mevut yapıyı korumakla sağlanabileceği üzerinde ortak görüşü benimsemektedir. Çinliler, Irak Kürdistanı ile iyi ilişkileri geliştirirken, Tibet, Doğu Türkistan ayrılıkçılarını cesaretlendirecek propagandadan kaçınmak gerekliğinin altını çiziyor. Bağdat’ı kızdırmamak şartı altında Kürdistan’a hibe yardımı ve yatırımı artırmanın faydaları üzerinde analizler Çin medyasında yeterince yer almaktadır.

Çince Kürt Bölgesi haritasında özgürlüğe erişen Kürt bölgesi kırmızı, henüz erişemeyen bölgeler turuncu renkte gösterilmektedir.

Çin, dünya siyasetini çok iyi takip eden ve strateji üreten ülkedir. Dünyayı takip eden Çini tarihten beri en iyi takip eden ülke ise Japonya olmuştur. Japon medyası çok daha önceden Çinin Kürdistan bağımsızlığı konusundaki niyetlerini okumaya koyulmuştu. Japonya’nın ünlü [13]“Gaiko Gakusha – Diplomatist” dergisi 15 ağustos 2014 de “Çin, Kürdistan’ın bağımsızlığını müsamaha edebilecek mi?” başlıklı bir makale yayınladı. Makalede, Çin 1949 dan buyana Tayvan, Doğu Türkistan, Tibet ve iç Moğolistan gibi bölgelere olan hassasiyeti nedeni ile ülkelerin bütünlüğünü savunan dış politika izlediğini, Irak Kürdistan’ın bağımsızlığına ise Çinin sıcak baktığını, Çini çok çekici kılan Kürt bölgesindeki 100 milyar varile varan petrol rezervi olduğunu, ancak desteğini açıkça dile getirmeyeceğini yazmaktadır. Makalede, Çinin 2009 dan buyana Irak Kürt bölgesine olan yatırımlarını arttırdığını, bu bölgeye kalabalık Çinli çalışanların yerleşmeye başladığını, bu durumu bölgeye gizli bir desteğin kanıtı olarak gösteriyor.

Çin, Kuzey Irak Kürt bölgesinden çıkardığı petrolleri Kerkük –Ceyhan petrol boru hattından pazara ulaştırdığı için, Ankara’nın bölge hakkındaki tutumunu dikkate almak zorunluluğunu his etmektedir. Bu yüzden yakın zamanlarda Çin otoritelerince , “Kürdistan bağımsızlık referandumu erken atılmış büyük bir adım” olarak yorumlanmaktadır

Çin, Kürtler ile Olan İlişki’yi Neden Çok Önemsiyor?

Genel olarak değerlendirirsek; Çin’in Kürtlere gösterdiği jestler çeşitli çıkarlar ekseninde motive edilmiştir.Bunları şu başlıklar altında irdeleyebiliriz ;

Çin özellikle Uygur politikasında, Kürtleri, Türkiye’ye karşı kaldıraç olarak kullanmaktadır. 1990’ların ortalarından itibaren Pekin, kendi topraklarında Uygur ayrılıkçı aktivizmini engellemek için Ankara üzerinden baskı uyguluyor. Türkiye’nin iç siyaseti ve dış politikasındaki Kürt meselesinin farkında olan Pekin, Ankara’nın kolunu daha da bükmek için Kürtlerle olan ilişkilerini yakından takip ederek, temkinli ve sağlam adımlarla ilerletiyor. Uygur ve Kürt meselesi tarihsel, durum dinamiklerine göre benzememesine rağmen, Çin bunu Ankara’ya karşı koz olarak aynı masaya koymak istiyor.
Bununla birlikte Çin, Irakta Kuzeyden dayanak alarak ABD nin Iraktaki gücünü dengelemek paylaşmak istiyor. Bunların dışında elbette ki zengin petrol yatakları iştahını kabartmaya yetiyor. Dolayısıyla Pekin Kuzey Irak’taki zengin petrol alanlarıyla, özellikle de Kürtler tarafından kontrol edilen petrol alanlarıyla ilgileniyor.

Kaynaklar: