UYGUR TÜRKLERİNİN İNSANLIĞA ARMAĞANI,5 BÜYÜK BULUŞ

Yazan  : Emin Tursun (Merhum Tarihçi, Araştırmacı ve Yazar)         

    Kaynak  : www.Qimbulak .cn

         Türk  Milletinin  en önemli boylarından biri olan ve ilk yerleşik hayata geçen  Uygurlar ve onların ecdatları  tarihi süreçte kendilerine özgü yeni bir kültür ve medeniyet ortaya koymuşlardır. Yerleştikleri coğrafyanın   özelliklerine göre, bazen bu şartlara  adapte olurken, bazen  de bu şartların mümkün olanlarını değiştirerek ayrı mekan ve zamanlarda    ortaya koydukları yeni buluşları insanlığa armağan olarak bırakmışlardır.

        Bunlardan en önemli  5  buluş şunlardır  ;

                                                   3. İPEK

       Çin’in ipekçiliği ilk keşfeden ülke olduğu söylenir. Bu nedenle Batılılar Çin’i ipek ülkesi olarak adlandırmıştır. M.Ö.4.yüzyılda yaşamış Yunanlı tarihçiler Niarku ve Kitifos İle Hindistan’da Gandrakopta Krallığı devrinde yaşayan Tarihçi Chadiriya  Çin’de ipek kumaş üretildiğini ve ülkelerine buradan ipek kumaşlar getirildiği hakkında   bilgiler vermektedirler.

       İpek Kozasını, Uygur Türkleri Pile olarak adlandırırlar. İpek böceği yetiştiriciliği ilk zamanlarda, Merkezi(orta) Çin ve  Siçuan eyaleti ve Uygur(batı) diyarlarında  yapılmış olup,teknik olarak geliştirilmiştir.İpekçilik ve ipek ticareti  Uygurlar ülkesi aracılığı ile batı ve Akdeniz(orta deniz) sahillerine kadar yayılmıştır.

        Areolojik kazılarda bugünkü Turfan Vilayetinin Toksun ilçesinin Alguy  bölgesinden renkli çiçekler işlenmiş ve M.Ö.5-8.yüzyıllara ait olduğu belirlenen Tavar adı verilen ipek kumaşlar bulunmuştur. Urumçi’nın Cenubi Tağ(Nensen)  bölgesinde   ağaçtan mamul  Lahitlere konmuş ve dikine defnedilmiş  mezarlardan, topraktan mamul kap kacaklar,eşyalar,bakır kaplar ile M.Ö. 3-5.yüzyıllara ait olduğu belirlenen(Çin’deki Kavgacı Krallar devrine denk gelmektedir.) ipek kumaş parçaları de bulunmuştur. Bundan başka Ülkemizin  Udun(Hoten)Kucu(Kuçar),Bay ve Barçuk bölgelerindeki arkeolojik kazılarda bulunan ipekten mamul kumaşlar, özellikle Hoten Vilayetinin Niye antik kenti harabelerinde bulunan ipek kumaş(Tavar)ların ,Tarım ve Turfan vadisinde  yaşayan kadim ecdatlarımızın bu bölgelerde  ipek böceği  beslediklerini ve elde ettikleri kozalardan ipek dokumacılığı  yaptıklarını  ve ipek dokumacılığı  tekniğini çok ileri seviyelerde geliştirdiklerini  göstermektedir. Ecdatlarımız ipek böceği  yetiştirilmesi için   gerekli olan Dut ağacı yapraklarının  elde edilmesi  için  çok öncesinden  Dut ağacını terbiye ederek dönüştürmüş  ve üretimini yapmışlardır. Hatta sun’i yöntemlerle  mahsus ipek böcekçiliği için Dut Fidelerine aşı uygulayarak yeni türler elde etmişlerdir.Bu suretle onlarca çeşit dut ağacı  türü geliştirmişlerdir.

        Ülkemiz ve civar illerde yaşayan ecdatlarımız, yün  dokumacılığını geliştirmişler ve bu tekniği  çok ileri seviyelere yükseltmişlerdir. Yün dokumacılığında  ettiği   yüksek teknolojiyi ipek dokumacılığında de uygulayarak,  çeşitli renklerde,özel çiçek motifli ve çok  ince ve kaliteli olarak ürettikleri ipek kumaşlar  iç ve dış pazarlarda  çok aranan ve   rağbet görmüştür. Bunun yanında,pamuk ile ipek  kozasından elde edilen lifleri  karıştırarak   iplik elde edilmesi ile  çok ince ve kaliteli Halı ve Kilim üretimi de yapmışlardır. Batılı Tüccarlar Tarım bölgesinde yer alan Uygur şehir ve ticaret merkezleri üzerinden Çin’in Siçuan ve Orta bölgeleri ile ticari faaliyetlerde bulunmuşlardır. Batılılar önceleri Soğrak(Kaşgar) şehrini Siris ( bir çeşit ipekli kumaş adı) ile adlandırmışlardır. Siri ve ya Siriya Kaşgar’ın  ilk adı olarak tarihi belgelerde geçmektedir. Daha sonraları ise,Çin’in merkezi bölgeleri bu isimle anılmıştır.  İran ve Horasan halkları ve Tüccarları   Hoten’e Çin-u Maçin  adını vermişlerdir.Çünkü,onlar Çin ile Hoten üzerinden ticari ilişkiler kurmuşlardır.Bu nedenle bu ismi vermeleri olağandır,diyebiliriz. Hoten’de üretilen nefis ve kaliteli ipekli Kumaşlar  batı ülkelerine  ihraç edilmekle kalmayıp, Merkezi Çin’e de götürülmüştür. Örneğin, Çinli  Tüccar Ben Çav, Çin’de yaşayan  Ağabeyi Ben Gou’ya  Beyaz İpek Kumaş(Şayı)ları hediye olarak gönderdiğinde, Ben Gou Kardeşine yazdığı  cevabi  mektubunda  şunları yazmaktadır : “ Gönderdiğin 300 top Şayı kumaş, Pazarlık(satılmak üzere) Kuşan Atlarını,Hoş kokulu Dermek( Çeşitli baharatların karıştırılıp harmanlanmasından yapılan çay)leri   ve Deriden mamul kuyakları (çeşitli renkteki deri parçalarının birleştirilmesi ile yapılan renkli desenli deri eşyalar = sergiler) teslim aldım.”

         Bütün  arkeolojik buluntular(Tıpındılar) ve  tarihi belgeler  göz önüne alındığında,Tarım-Turfan Vadisinde  Ecdatlarımızın İpek Böceği yetiştirmeleri ve ipekten kumaş üretmelerinin tarihini 2 bin 500 öncesine  kadar  götürürsek, mübalağa etmiş olmayız.