KADİM TÜRK MÜZİĞİNİN ŞAHESERİ UYGUR 12 MUKAMI VE MELİKE AMANNISA HANIM

UYGUR HABER VE ARAŞTIRMA MERKEZİ(UYHAM)

Geçmişi yüzlerce yıl öncesine dayanan kadim Türk müziğinin şaheseri Uygur 12 mukamı   Uygur Türklerinin Doğu Türkistan’da  1514-1680 yılları arasında    kurduğu son muhteşem ve uzun ömürlü devleti olan Yarkent-Saideye Devleti’nin kurucusu Sait Han’in oğlu ve 2.hükümdarı Abdurreşit Han’ın Hanişi(eşi) olan Melike Amannisa Hanım’in girişim ve önderliğinde Müzik Bilgini Yarkentlı Kadir Han ile birlikte  sistemleştirilerek kayda alınmış ve günümüze kadar gelmesi sağlanmıştır.

16. yüzyılda yaşayan musikişinas ve  ünlü Uygur  şairesi  Yarkent ırmağının güneyindeki  Teklemekan çölünün kıyısındaki  kadim yerleşim yeri olan  Karasu Tatar Şah(Beşkent) bölgesinde  yaşayan Mahmut Oduncu’nun kızı olarak dünyaya gelir.

Abdurreşit Han bu bölgeye yaptığı bir av partisinde Mahmut Oduncu’ye misafir olur ve genç bir kız olan Amannisa Hanımı ilk görüşte aşık olur. Kısa bir süre sonra evlenirler.
Şaire  Melike Amannisa Hanım,  yaşadığı sarayda iyi bir eğitim görme imkanı bulur. O dönem bir  genç kızın şiir, müzik ve hattatlık gibi güzel sanatlarda   Yarkent şehrinden oldukça uzakta Taklamekan Çölünün kıyısındaki Beşkent’te  elde etmesi oldukça zor ve belki de imkansızdır.

• O dönemde az bulunan kâğıt, mürekkep ve kalem gibi medeniyet aletleri ve tambur gibi çalgı aletleri, ancak kimi bilim adamları ve ekonomik durumları iyi olan kişiler  sahip olabiilmekte ve onlar tarafından ancak kullanılabilmektedir.
• Melike Amannisa Hanım,  Abdurreşit Han’in Hanışı( Melikesi) olarak Yarkent Sarayında  genç yaşında vefatına kadar 20 yıl kadar  yaşar.
• Yarkent Hanlığı Sarayında  Eşinin yardım  ve  desteği  desteğiyle Sarayda görevli  Kadirhan Yarkentli adındaki bir müzik ustası ile   birlikte o zamana kadar sanatçılar  ve mukamcılar tarafından  sözlü olarak ulaşan Uygur makamlarının güftelerini  toplayarak de düzenler ve  günümüze ekadar  devam eden ” Uygur 12 makamı”‘nı sistemleştirir.
• Uygur Türklerinin  Türk Milletine  ve insanlık alemine bir manevi miras olarak hediye ettiği müzik şaheseri 12 mukamın adları şöyledir :

1. Rak
2. Cebiyyat
3. Müşaverek
4. Çahargah
5. Pencgah
6. Özhal
7. Acem
8. Uşşak
9. Bayat
10. Segah
11. Nava
12. Irak

Kaynak : fikriyat.com/webtv/biyografi/12-mukamın kasifi-Amannısa-han