UYGUR HABER VE ARAŞTIRMA MERKEZİ(UYHAM)

Almanya’dan  yaşayan Uygur Türkü Araştırmacı  ve Akademisyen Dr.Abdulahat  Samet, Orhon bölgesindeki  arkeolojik bulguları yakından takip eden ve bu  taş belgeleri inceleyen Türkologlardan biri olan Dr.Samet, 24 Ağustos’ta  İlteriş Kutluğ Kağan devrine ait  bu yeni buluşu özgür Asya(rfa.org/Uyghur)  radyosuna şöyle değerlendirdi :  ” Yeni bulunan 2.Göktürk  Hakanı  İlteriş Kutluğu Kağan’a ait bu yeni taş yazıtlar  19.yüzyılda bulunan Gültekin Kağan  ve diğer  bengu taşlara  inşa ve içerik bakımından çok benzerlik göstermektedir. İlteriş Kutluğu Kağan’ın bu anıt yazısındaki   Türklük bilinci ile devletçilik düşüncesini çok önemli şekilde etkilediği görülmektedir. ” dedi.

Bu yeni Buluş Uygur Türkleri Açısından Çok Değerli ve Önemli 

Doğu Türkistanlı Uygur Türkü Arkeolog ve Akademisyen Abdulahat  Samet,  Kutluğ İlteriŞ Kağan’ın  yeni keşfedilen Saray Külliyesi ve diğer  arkeolojik eserlerin  bulunmasının  Türk dünyası ile  günümüzde Çin’in işgalinde yaşayan Uygur Türkleri için  çok önemli ve değerli olduğunu belirterek sözlerini şöyle sonlandırdı : ”

” Günümüzde  Çin işgalindeki Doğu Türkistan’da yaşayan  Uygurlar ve diğer Türk halkları  2.Göktürk Hakanı  Uluğ İlteriş  Kağan’ın Göktürk  Türk hanedanını diriltmeden  ve Türk Milletini özgürlüğüne kavuşturmadan önceki zor ve sıkıntılı halini yaşamaktadır.  Çin işgal yönetiminin  milyonlarca Uygur’u hapishanelere ve Çin tipi Nazi/Toplama kamplara hapsettiği,  onları köle/İşçi olarak zorla çalıştırmaya zorladığı ve Uygur kadınlarının zürriyetlerini kesmek için zorla kısırlaştırmaya tabi tuttuğu, onların  dini ve  milli kimliklerini yasakladığı, kültürlerini, dillerini ve kimliklerini inkar ederek  etnik Çinlisi olarak dönüştürmeye zorladığı  bir dönemde  bu keşfin   yapılmış olması  çok değerli ve önemlidir.”  sözleri ile  değerlendirdi.

Uluslararası Türk Akademisi (UTA) Başkanı Darkhan Kidirali’nin  konu ile ilgili açıklamaları ve  diğer uzmanların görüşlerine göre ; Bu yeni keşfedilen  taş belgeler 7. yüzyıla tarihlenmiştir.  Orhon Vadisinde bulunan en eski Mengu taşları  şimdiye kadar 8. yüzyıla kadar uzanmaktaydı.  Kutluk İlteriş Kağan MS 681-682 yıllarında  tahta çıkmıştır. Bu taş belge ve diğer bulgular  onun zamanına aittir.  Yeni bulunan bu taşa kazınmış belgede(Taş Kitap’ta)  Ulaşım( Nakliye) ünvanının kendisine daha sonra verildiği  tahmin edilmektedir. Kutluğ İlteris’in  belgede  Adı “Kutlik” olarak geçmektedir. Taş kitabede 19 satır yazı bulunmaktadır.  Bu yazıtların bir kısmı silinmiş olup,  Türk Bilim adamları bunun  12 satırını okumayı başarmışlardır. Bu keşif, Uluslararası Türk Akademisi ve Moğol Bilimler Akademisi’nin ortaklaşa başardığı çok önemli bir araştırma projesi olmuştur.