يازغۇچى ۋە داڭلىق تەرجىمان ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىر تۇتۇلۇپ كېتىشنىڭ ئالدى-كەينىدە

 

ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىر ئۇيغۇر دىيارىدا چوڭقۇر تەسىرگە ئىگە يازغۇچىلارنىڭ بىرى

ئۇنىڭ تاكى تۇتقۇن قىلىنغۇچە بولغان ئارىلىقتا ئېلان قىلغان «مىڭ ئۆيلەر، بىز سىلەرگە يۈز كېلەلمەيمىز!»، «ئۇلۇغ بۇددا ئالىمى كومراجىۋا» قاتارلىق ئىككى كىتابى، «قىلىچ ئاستىدىكى ئېتىقاد»، «ئۇيغۇرلاردىن نېمىشقا بىرىنچى قول پارتكوم سېكرىتارلىرى چىقمايدۇ» ناملىق 300 پارچىدىن ئارتۇق تەرجىمە ماقالىسى، «ماركىسنىڭ ساقىلى ۋە مەھمۇد كاشىغەرىنىڭ سەللىسى»، «ئالىمجان، ساقىلىڭىزغا رەھمەت» ناملىق 30 پارچىدىن ئارتۇق پۇبلىستىك ماقالىسى، كۈسەنشۇناسلىققا دائىر نەچچە ئون پارچە ئىلمىي ماقالىسى شۇنداقلا «شياڭزى تۆگە» قاتارلىق 200 قىسىمدىن ئارتۇق تېلېۋىزىيە تەرجىمە فىلىملىرى ئۇيغۇر جامائىتى بىلەن يۈز كۆرۈشكەن ھەمدە زور تەسىر پەيدا قىلغان.

ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىرنىڭ كۆپ قىرلىق ئىجادىي ئەمگەكلىرى ۋە كەسپىي جەھەتتىكى نەتىجىلىرى ئۇيغۇر جامائىتى ئارىسىدىلا زور تەسىر قوزغاپلا قالماستىن، بەلكى يەنە دائىرىلەرنىڭ ئېتىراپ قىلىشىغىمۇ ئېرىشكەن. مەلۇم بولۇشىچە، ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىرنىڭ بىر پارچە تەرجىمە ئەسىرى خىتاينىڭ ئەدەبىيات-سەنئەت ساھەسىدىكى ئەڭ چوڭ مۇكاپاتى بولغان «تۇلپار مۇكاپاتى» غا ئېرىشكەن. ئىككى پارچە ماقالىسى ئوتتۇرا ۋە باشلانغۇچ مەكتەپلەرنىڭ ئەدەبىيات دەرسلىكىگە كىرگۈزۈلگەن. 2010-يىلى ئۇ يەنە «ئورمانچىلىق ساھەسىدە ئالاھىدە تۆھپە ياراتقان شەخس» بولۇپ باھالانغان.

ھالبۇكى، بۇ يىل 5-ئاينىڭ ئاخىرى يازغۇچى ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىرنىڭ تۇيۇقسىز تۇتقۇن قىلىنغانلىقى ھەممىنى ھەيران قالدۇردى.

31-ماي كۈنى ئاقسۇ ۋىلايەتلىك ئىنتىزام تەكشۈرۈش كومىتېتىنىڭ تور بېتىدە ئاقسۇ ۋىلايەتلىك ئورمانچىلىق ئىدارىسى كۆكەرتىش ئىشخانىسىنىڭ مۇئاۋىن مۇدىرى ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىرنىڭ «پارتىيە ئىنتىزامىغا خىلاپلىق قىلىش» سەۋەبىدىن پارتىيەدىن چىقىرىلغانلىقى ۋە تۇتۇپ تۇرۇلۇپ تەكشۈرۈلىۋاتقانلىقى خەۋەر قىلىندى.

مەزكۇر ئۇقتۇرۇشتا مۇنداق دېيىلگەن: «ئۆمەرجان ھەسەن پارتىيە ئەزاسى تۇرۇپ، ھەرقايسىي مەتبۇئات ئورۇنلىرىدا شىنجاڭنىڭ تارىخىنى بۇرمىلايدىغان، جەمئىيەتكە زىيانلىق ئۇچۇر تارقىتىدىغان، پارتىيە ۋە ھۆكۈمەتنىڭ ئوبرازىنى خۇنۈكلەشتۈرىدىغان، دۆلەتنىڭ بىرلىكىگە بۇزغۇنچىلىق قىلىدىغان، مىللەتلەر ئىتتىپاقلىقى ۋە ئىجتىمائىي مۇقىملىققا زىيان سالىدىغان كۆپلىگەن يازمىلارنى ئېلان قىلغان ھەمدە ئۆزىنىڭ پارتىيىۋىيلىكىنى يوقاتقان.»

كىشىنى ھەيران قالدۇرىدىغان يېرى شۇكى، خىتاي ھۆكۈمىتى ئەينى چاغدا نەتىجىلىرىنى ئېتىراپ قىلغان، مەملىكەت بويىچە ئەڭ چوڭ مۇكاپاتلارنى بەرگەن شۇنداقلا «ئورمانچىلىق ساھەسىدە ئالاھىدە تۆھپە ياراتقان شەخس» دەپ نام بەرگەن يازغۇچى ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىر قانداق قىلىپ تۇيۇقسىزلا «بۆلگۈنچى» «شىنجاڭ تارىخنى بۇرمىلىغۇچى» ۋە «مۇقىملىققا زويان سالغۇچى» خەتەرلىك شەخس بولۇپ قالدى؟

ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىرنىڭ دېلوسىغا چېتىلىپ تۇتقۇن قىلىنغان «مىسرانىم» تورىنىڭ باشقۇرغۇچىسى تۇرسۇنجان مەمەت مارشالنىڭ دادىسى ئەينى چاغدا رادىيومىز زىيارىتىنى قوبۇل قىلىپ، ئوغلى تۇرسۇنجان بىلەن يازغۇچى بوزقىرنىڭ ئوخشاش دېلوغا چېتىلىپ تۇتقۇن قىلىنغانلىقىنى تىلغا ئالىدۇ.

بىز ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىرنىڭ قاچان ۋە قانداق شارائىتتا تۇتقۇن قىلىنغانلىقى ھەققىدە ئۇچۇر ئىگىلەش ئۈچۈن ئۇنىڭ ئائىلىسى ئولتۇرۇشلۇق رايون، يەنى ئاقسۇنىڭ قىزىلكۆۋرۈك رايونلۇق ساقچىخانىسىغا تېلېفون قىلدۇق. ھالبۇكى، تېلېفونىمىزنى قوبۇل قىلغان ساقچى خادىمى سواللىرىمىزغا جاۋاب بېرىشنى كەسكىن رەت قىلدى.

بىز ئارقىدىن ئاقسۇ ۋىلايەتلىك مەركىزىي تۇتۇپ تۇرۇش ئورنىغا تېلېفون قىلدۇق. ھالبۇكى، تېلېفونىمىزنى قوبۇل قىلغان مەسئۇل ساقچى بىزنىڭ چەتئەل مۇخبىرى ئىكەنلىكىمىزنى ئۇقۇپ دەرھال تېلېفوننى قويىۋەتتى.

مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇر زىيالىيلىرىدىن ئابدۇۋەلى ئايۇپ ئۆزىنىڭ ئۇزۇندىن بۇيان يازغۇچى ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىرنىڭ يازمىلىرىغا يېقىندىن دىققەت قىلىپ كەلگەنلىكىنى ۋە بۇ ھەقتە چوڭقۇر تەسىراتقا ئىگە ئىكەنلىكىنى تەكىتلەيدۇ. ئۇ بۈگۈن بۇ ھەقتە رادىيومىز زىيارىتىنى قوبۇل قىلىپ، ئۆزىنىڭ 2013-يىلى ئۈرۈمچىدە يازغۇچى ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىر بىلەن يۈز كۆرۇشكەنلىكىنى، ئۇنىڭ تۇتقۇن قىلىنغانلىقىنى ئاڭلاپ قاتتىق ئۆكۈنگەنلىكىنى تىلغا ئالدى

ئابدۇۋەلى ئايۇپ ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىرنىڭ «مىڭئۆيلەر، سىلەرگە يۇز كەلەلمەيمىز!» دېگەن ماقلىسىنىڭ ئەڭ دەسلەپ «شىنجاڭ مەدەنىيىتى» ژۇرنىلىدا ئېلان قىلىنىپ 2000-يىللارنىڭ باشلىرىدا ئۇيغۇر ئوقۇرمەنلىرى ئارىسىدا كۈچلۈك ئىنكاس پەيدا قىلغانلىقىنى تىلغا ئالىدۇ. ئۇ يەنە يازغۇچى ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىرنىڭ ئۇيغۇر جەمئىيىتىگە تەسىر كۆرسەتكەن ئەڭ مۇھىم ئەمگەكلىرىنىڭ تەرجىمىچىلىكتە نامايەن بولغانلىقىنى، ئۇ تەرجىمە قىلغان «قىلىچ ئاستىدىكى ئېتىقاد»دېگەن ماقالىنىڭ ئەينى ۋاقىتتا زور مۇنازىرىلەرگە پىلتە بولغانلىقىنى تەكىتلەيدۇ.

ئابدۇۋەلى ئايۇپ ئاخىرىدا يازغۇچى ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىرنىڭ بىر سەگەك كۆزەتكۈچى ئىكەنلىكىنى، ئۇنىڭ خىتاي زىيالىيلىرىنىڭ ئۇيغۇرلار ھەققىدە يازغان سەزگۈر يازمىلىرىنى ئەڭ تېز سۈرئەتتە ۋە ئەڭ يوقىرى ماھارەت بىلەن ئۇيغۇرچىغا تەرجىمە قىلىپ تونۇشتۇرۇپ كەلگەنلىكىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ

يازغۇچى ۋە داڭلىق تەرجىمان ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىرنىڭ تۇيۇقسىز تۇتقۇن قىلىنىشى ئۇيغۇر ئېلى ۋە چەتئەللەردىكى ئۇيغۇر جامائىتى ئارىسىدا كۈچلۈك ئىنكاس پەيدا قىلدى.

رادىيومىز كۆپ قېتىم ئۆمەرجان ھەسەننىڭ ئائىلىسى ئولتۇرۇشلۇق رايوندىكى ساقچىخانا بىلەن ئۇ ھازىر تۇتۇپ تۇرۇلۇۋاتقان ئاقسۇ ۋىلايەتلىك مەركىزىي تۇتۇپ تۇرۇش ئورنىغا تېلېفون قىلغان بولسىمۇ، لېكىن ئۇلار بۇ ھەقتە مەلۇمات بېرىشنى رەت قىلدى.

بۈگۈن بىز يازغۇچى ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىر تۇتقۇن قىلىنىشتىن ئىلگىرى ئۇزۇن مەزگىل ئىشلىگەن ۋە ھەتتا مەزكۇر ئورۇندا مۇئاۋىن مۇدىرلىق ۋەزىپىسىدە بولغان ئاقسۇ ۋىلايەتلىك ئورمانچىلىق ئىدارىسىنىڭ كۆكەرتىش ئىشخانىسىغا تېلېفون قىلدۇق. تېلېفونىمىزنى قوبۇل قىلغان بىر خىتاي خادىم دەسلەپ ئۆمەرجان ھەسەننىڭ بۇ ئىدارىدە ئىشلىگەنلىكىنى ئېتىراپ قىلغان بولسىمۇ، لېكىن بىزنىڭ چەتئەل مۇخبىرى ئىكەنلىكىمىزنى بىلىپ «بۇ توغرىلىق ھېچنېمە بىلمەيمەن» دەپ تۇرۇۋالدى ھەمدە قوپاللىق بىلەن تېلېفوننى قويۇۋەتتى.

«شۇنداق، بۇ كۆكەرتىش ئىشخانىسى. بىلىمەن، ئۇ بۇ يەردە ئىشلىگەن، سىز كىم بولىسىز؟ نېمە دېدىڭىز؟ ئامېرىكىدىكى ئەركىن ئاسىيا رادىيوسى! ئۇنداق بولسا نېمىشقا ماڭا تېلېفون قىلىسىز؟ مەن بىلمەيمەن! سىزنىڭ سوئاللىرىڭىزغا جاۋاب بېرىشىم شەرتمۇ؟ مەن بىلمەيمەن دېدىمغۇ؟ نېمىشقا مەندىن سورايسىز. ئۇ كىشى ياكى مېنىڭ قول ئاستىمدا ئىشلىمىسە!»

ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىرنىڭ تۇتقۇن قىلىنىشى مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇر بىلىم ئادەملىرى بىلەن زىيالىيلارنىڭ كۈچلۈك ئىنكاسىنى قوزغىدى.

تۈركىيەدە ئولتۇرۇشلۇق ئۇيغۇر بىلىم ئادەملىرىدىن ئىسىم-شەرىپىنى ئاشكارىلاشنى خالىمايدىغان بىرى ئۆزىنىڭ ئۇزۇندىن بۇيان ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىرنىڭ يازمىلىرىغا دىققەت قىلىپ كەلگەنلىكىنى، بولۇپمۇ ئۇنىڭ خىتاي مەتبۇئاتلىرىدىكى ئۇيغۇرلارغا دائىر سەزگۈر ماقالىلەرنى دەل ۋاقتىدا ۋە يۇقىرى ماھارەت بىلەن تەرجىمە قىلىپ ئۇيغۇر ئوقۇرمەنلىرىگە تونۇشتۇرۇپ كەلگەنلىكىنى ئىلگىرى سۈردى.

ئابدۇۋەلى ئايۇپمۇ ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىر ھەققىدە رادىيومىز زىيارىتىنى قوبۇل قىلىپ، ئۇنىڭ نۆۋەتتىكى ئۇيغۇر زىيالىيلىرى ئىچىدە ئۆز مەسئۇلىيىتىنى چوڭقۇر تونۇغان، مىللەتنىڭ رېئال ئەھۋالى بىلەن كۈلپەت-خوشاللىقلىرىغا ھەمدەمدە بولالايدىغان بىر يازغۇچى ئىكەنلىكىنى تەكىتلەيدۇ.

مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇر زىيالىيلىرى يەنە ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىرنىڭ ئەينى ۋاقىتتا توردا ئېلان قىلغان، كېيىنچە ئۇيغۇر جەمئىيىتىدە كۈچلۈك مۇنازىرىگە سەۋەب بولغان «ئالىمجان، ساقىلىڭىزغا رەھمەت» ناملىق ماقالىسىگە يۇقىرى باھا بېرىدۇ.

ئابدۇۋەلى ئايۇپ يازغۇچى ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىر ھەققىدە توختالغىنىدا مۇنداق بىر ۋەقەنى ئالاھىدە تىلغا ئالىدۇ. ئەينى ۋاقىتتا كۇچا ناھىيەلىك مائارىپ ئىدارىسىنىڭ خىتاي سېكرېتارى كۇچادىكى مەلۇم بىر يېزىلىق ئوتتۇرا مەكتەپنى كۆزدىن كۆچۈرگەندە دەرسخانا تېمىغا ئېسىقلىق تۇرغان مەھمۇد كاشىغەرىينىڭ رەسىمىنى كۆرۈپ قالىدۇ-دە، قاتتىق غەزەپكە كېلىپ، رەسىمنى دەسسەپ-چەيلەيدۇ ھەمدە «ساقاللىق ۋە سەللىلىك بۇ تېررورچى» نىڭ رەسىمىنى كىمنىڭ ئاسقانلىقىنى سۈرۈشتۈرىدۇ. ئەتراپتىكى ئۇيغۇر ئەمەلدارلارنىڭ ھېچقايسىسى بۇ رەسىمدىكى كىشىنىڭ «تېررورچى» ئەمەس، بەلكى 11-ئەسىردىكى مەشھۇر ئۇيغۇر تىلشۇناسى مەھمۇد كاشىغەرى ئىكەنلىكىنى چۈشەندۈرۈپ ۋەقەنى ھەل قىلىشقا جۈرئەت قىلالمايدۇ. ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىر بۇ ۋەقەدىن كېيىن دەرھال «ماركىسنىڭ ساقىلى ۋە مەھمۇد كاشىغەرىينىڭ سەللىسى» ناملىق ماقالىسىنى ئېلان قىلىپ، جامائەتچىلىكنىڭ بۇ ۋەقە ھەققىدە ئويلىنىپ بېقىشىنى تەۋسىيە قىلىدۇ.

ئابدۇۋەلى ئايۇپ يەنە ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىرنىڭ 1980-يىللاردىن بۇيان خىتاي ھۆكۈمىتى ئېلان قىلغان ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭ مىللىي مەدەنىيىتى، ھەق-ھوقۇقلىرى ۋە مىللىي ئۆرپ-ئادەتلىرىنى قوغداش ھەققىدىكى قانۇنىي ھۆججەتلەر بىلەن خىتاي كومپارتىيەسىنىڭ بۇ ھەقتە چىقارغان مەخسۇس بەلگىلىمىلىرىنى توپلاپ چىققانلىقىنى، ئۇيغۇر خەلقىنىڭ قانۇن ئارقىلىق ئۆز ھوقۇق-مەنپەئەتلىرىنى قوغدىشىنىڭ زۆرۈرلۈكىنى ھەر ۋاقىت تەكىتلەپ كەلگەنلىكىنى تىلغا ئالىدۇ.

ئابدۇۋەلى ئايۇپنىڭ قارىشىچە، ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىر خىتايدىكى مەۋجۇت سىستېما يول قويغان دائىرىدە ئۇيغۇرلارنىڭ ھەق-ھوقۇقلىرى ئۈچۈن تىرىشچانلىق كۆرسەتكەن، مۆتىدىل ئېقىمدىكى ئۇيغۇر زىيالىيلىرىنىڭ بىرى ئىكەن. شۇنداق تۇرۇقلۇق، ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىر قاتارلىق ئۇيغۇر زىيالىيلىرىنىڭ ئىلھام توختىدىن كېيىن تۇتقۇن قىلىنىشى ئۇيغۇر خەلقىنىڭ خىتايدىكى مەۋجۇت سىستېمىنىڭ كۈنلۈكى ئاستىدا خىتاي بىلەن باراۋەر ياشاش ئۈمىدىنى بەربات قىلىدىكەن.