TARIM MUMYALARI ve DOĞU TÜRKİSTAN

Tarım Havzasından yapılan kazılarda çıkarılan mumyalar hemen her platformda tartışmasız bir gerçekmiş gibi HintAvrupalı  olarak sunulmaktadır. Peki bu doğru bir analiz midir?

DOĞU TÜRKİSTAN VE İLK SÂKİNLERİ

Türk tarihi alanında yapılan nesriyatta umûmî kanâat Türkistan ve bilhassa Doğu Türkistan sahasının ilk ahalisinin Türkler
olmadığı ve Türklerin esasen Gök­Türkler devrinden sonra, yani VI. ve bilhassa VII.­VIII. yüzyıldan sonra bölgeye isgalci
olarak geldikleri yönündedir.
Bu kanâat sâhipleri Türklerin ana yurdunun bugünkü Moğolistan’ın içleri olduğunu, bugünkü Türkistan sahasına çok geç
devirlerde intikal ettiklerini ve hatta bölgenin ancak İslâmiyet’in yayılmasından sonra X­XI. yüzyıllarda Türklesmeye
basladığını öne sürmektedirler.
Bu kanâat bir teoriden öteye gitmemektedir ve birçok cihetten ilmî mesnetten mahrûmdur. Bu düsüncenin esasına göre
Doğu Türkistan İndo­Germen, Çinli, Hintli, Soglu, Tibetli, Tohar gibi milletlere yurtluk etmis ve Türkler ancak çok geç
devirlerde gelen isgalcilerdir.
Bugün Çin isgali altında bulunan bölgenin çok eski devirlerden beri Çin veya su anda kaybolmus bir halkın yurdu olduğu
fikri Çinliler tarafından bilhassa islenmektedir. Ayrıca Farslar da bugünkü Türkistan sahasının büyük bölümünü yurt
tuttuklarını öne sürmüslerdir.
3 D匇�ğer Sonrak匇� Blog»
17.02.2017 TARİH VE ARKEOLOJİ: TARIM MUMYALARI ve DOĞU TÜRKİSTAN
https://tarhvearkeoloj.blogspot.com.tr/2014/10/tarm­mumyalar­ve­dogu­turkstan.html
2/13
Firdevsi’nin Sehnâme’sinde İran­Turan mücadelesiyle ilgili anlatılanların tamamen hayal olduğu ve İranlıların kendileri için
Hint­Avrupa mitolojisinden birçok sey icat ettikleri ilmî arastırmalar neticesinde tespit edilmistir.
Aynı sey Batılıların ve Rusların bölgede sömürgeci faaliyetlere girdikleri zamanlarda da yapılmıs ve bölge Türklerden baska
herkesin yurdu olarak tasavvur edilmistir. Bu yaklasımların asıl maksadının bölgedeki siyasî emelleri mesrulastırmak
olduğu anlasılmaktadır.
Bu teorileri destekleyecek elle tutulur hiçbir kaynak yokken bölgenin ilk sâkinlerinin Türkler olduğunu gösteren çok sayıda
kaynak mevcut iken; anlasılmaz, karmasık ve içinden çıkılmaz bazı arkeolojik ve lengüistik çalısmalarla gerçekler
saptırılmaya çalısılmaktadır.
Ana kaynaklara dayanarak erken Doğu Türkistan sahasını ilgilendiren çalısmalar yapan J. Deguignes, N. Ya. Biçurin
(Iakinf), H. Yule, A. Wylie, J. Marquart, F. Hirt, A. Stein, E. Chavannes, J. J. M. De Groot, H. Lüders, Ts’eng Wen­wo, K.
Shiratori, W. M. McGovern, W. Eberhard, A. N. Bernstam, M. Özerdim, L. S. Vasiley, Matsuda Hsiao, A. v. Gabain, W.Samolin, B. Ögel, Yü Ying­shih, B. Watson, E. G. Pulleyblank, H. W. Bailey, A. Onat, A. F.P. Hulsewé­M. A. N. Loewe, Su
Bei­hai, Lin Mei­cun, B. A. Litvinskii, L. A. Borovkova, Yu Taishan gibi arastırıcılar birçok meseleyi aydınlığa
kavusturmuslardır. Ancak Doğu Türkistan ve eski Türklük arasındaki bağ yeterince kurulamamıstır.
Makalemizde bazı yazılı kaynaklara dayanarak Doğu Türkistan’ın ilk sâkinlerinin kim olduğu tespit edilmeye çalısılacaktır.
Bize göre Doğu Türkistan, Türklerin ana yurtlarından biri olarak kabûl edilebilir. Bölge Hunlardan baslamak üzere
Türklerin hayat sahası hâline gelmistir. Bilhassa Çin kaynakları bu hususu teyit etmektedir.
Makalemiz mukayeseli bir metotla bu fikri destekleyecek tahlillerle bölgedeki ilk sâkinlerin Türkler olduğunu, en eski Çin
kaynaklarında esasen Doğu Türkistan’a atfedilen Hsi­yü (“Batı Toprakları”) tâbirinin ilk geçtiği yerleri inceleyerek
Hunlardan ödünç alınmıs olabileceğini, Doğu Türkistan’ın asıl sâkinleri olarak kabûl edilen bazı milletlerin bölge ile hiçbir
alâkalarının olmadığını veya bazılarının bölgeye çok sonraları geldiklerini ortaya koymak maksadı tasımaktadır. Bu hususta
literatürdeki çesitli görüsleri bir araya getirmeye ve nihayetinde kendi görüsümüzü ortaya koymaya çalısacağız. Öncelikle
sahadaki arkeoloji ve coğrafya çalısmalarına ana hatlarıyla göz atmak faydalı olacaktır.
Doğu Türkistan’daki Arkeoloji ve Coğrafya Çalısmaları
XIX. yüzyılın sonlarında artık Türkistan seyahatlerini tamamlamıs olan Avrupalı coğrafyacı ve seyyahların naklettiği rivayet
ve hikâyelere göre Doğu Türkistan sahasında Mısır’dakiler kadar eski olan medeniyetlere ait harabeler mevcuttu. Bunun
üzerine Doğu Türkistan topraklarında bir dizi saha taraması ve arkeolojik kazılar baslatılmıs ve birçok Fransız, Alman, Rus,
Japon, İsveçli, Finli, ABD’li, İtalyan ve İngiliz arastırmacı Doğu Türkistan’daki kalıntılar üzerinde çalısmaya baslamıslardır.
1920’lerde bölge Çin ve Rusya arasında mücadele sahası olmus ve Çinliler buraya yabancıların girisine müsaade
etmemislerdi.
İkinci Dünya Savasından sonra ise kısa bir süreliğine Ruslar bölgede rahat hareket edebilmislerse de Çin’in iç savasını
sonlandırması ve Doğu Türkistan’ı kesin isgalinin ardından bölge arastırmacılara tekrar kapatılmıstır. Sadece 1957 yılında
Çek arastırmacı Pavel Poucha bölgeye girebilmis ve çalısmalarını 1962’de yayınlamıstır. Bu sahada Çinliler ancak
1950’lerden sonra arkeolojik çalısmalara baslamıslardır. En son Victor H Mair tarafından Tarım Havzasında çıkarılan ve M.
Ö. 1800’lerden miladî 200’lere kadar tarihlenen mumyalar üzerine güzel bir kitap yayınlanmıstır. Tüm bunlara rağmen
Doğu Türkistan’da sistemli bir arkeolojik çalısma yapılamamıs, tetkiklerde yetersiz kalınmıstır.
Yapılan saha çalısmalarının bölgeyi isgal eden veya isgal emeli besleyen emperyalist milletler tarafından yürütülmüs olması
arastırmaların tarafsızlığını ve güvenilirliğini oldukça azaltmaktadır. Üstelik Doğu Türkistan sahasında Batılılar tarafından
yapılan arkeoloji ve coğrafya çalısmalarının ideoloji merkezli olduğu ve bölgeyi Türklerden baska farklı kavimlere,
topluluklara atfetme çabası tasıdığı görülmektedir. Öyle ki Batılılar kesfedilen arkeolojik malzemeyi tamamen taraflı
yorumlamıs ve hatta sahtekârlıklara girismislerdir. Bugünlerde Tarım Havzasında yapılan kazılarda çıkarılan mumyalar
hemen her platformda tartısmasız bir gerçekmis gibi Hint­Avrupalı olarak sunulmaktadır.
***(Zeki Velidi Togan, “Türk Sanat Tarihi Arastırmalarının Temel Meseleleri”, (Türk Kültürü El Kitabı, C. II/1a, Ed. Z.
Velidi Togan­H. İnalcık­E. Esin, İstanbul 1972, s. 1) adlı makalesinde Doğu Türkistan’da yürütülen arkeoloji çalısmaları için
su genel tespiti yapmıstır: “Doğu Türkistan’da sanat eserlerinin en çok meydana çıkarıldığı Kuça, Kızıl sahası dahi bir Doğu
İranlı kavim olan Toharların kültür merkezi sayılıyordu. Buralarda kazılar yapan Alman Grünwedel ve Le Coq, VIII.
yüzyıldan evvel hiçbir Türk sanat eseri bulamıyorlardı. Hatta Aryani kültür ve sanatını genisletme yolunda heyecana
kapılarak Grünwedel tamamıyla uydurma harita yapmıs ve Koço’da Tohar Devleti’nin elçiliği bulunduğunu söyleyerek sahte
bir haritada bu elçiliğin yerini tespit etmistir. Le Coq ise bugün Müslüman Türk ahalisi bir milyon sayıldığı Doğu
17.02.2017 TARİH VE ARKEOLOJİ: TARIM MUMYALARI ve DOĞU TÜRKİSTAN
https://tarhvearkeoloj.blogspot.com.tr/2014/10/tarm­mumyalar­ve­dogu­turkstan.html
3/13
Türkistan’da Koço merkez olmak üzere, Türklerden evvel Aryanî ırkına mensup on milyonluk bir nüfusun yasadığını, bütün
kazıların mahsulünün onların olduğunu iddia etmistir. Hâlbuki Le Coq’un on milyonlara ait sözlerinin bos bir iddia olduğu
açıktır”.
Meselâ buradan çıkarılan bazı mumyalar Amerika Birlesik Devletleri’nde “Avrupa tipli mumyaların sergisi” olarak lanse
edilmistir. Betty Klinck, “European­looking mummies found in China, shown in California”, USA TODAY 19.03.2010.)***
Bölgede son otuz yılda yapılan arkeolojik kazılar neticesinde birçok rapor nesredilmistir. Bu kazıları yürüten esasen
Çinlilerdir ve Çin Komünist Partisi emri altında çalısmaktadırlar.
Dolayısıyla raporlardan Doğu Türkistan ve Türklük için müspet neticeler beklemek beyhudedir. Ancak tarafsız yorumlara
girisenler de vardır. Doğu Türkistan’daki çalısmaları değerlendiren P. İ. Sulga su neticelere varmıstır.
1­ Tanrı Dağlarında çıkarılan VIII­III. yüzyıllara âit envanter kompleksleri (seramikler dısında) Sayan­Altay ve
Kazakistan’da çıkarılanlara çok yakındır. Pazırık kurganlarından ve Cungarya’dan çıkarılanlarla yüksek düzeyde benzerlik
vardır.
2­ Bölgede Çin’in kuzeyi (Çinli değil­ K.Y.) ve Kansu’dan gelen kültür tesirleri ancak M.Ö. IV­III. yüzyıllardan itibaren
görülmektedir.
3­ M.Ö. III. yüzyılda doğudan batıya doğru göze çarpan herhangi bir göç olmamıstır.
4­ İpek Yolu sekillenene kadar Tanrı Dağları civarı izole bir hâldeydi ve buradaki ölü gömme âdetleri ve seramikler kendine
has bir gelisme göstermistir.
Son yıllarda yapılan kazı çalısmalarının tarafsız bir yorumu Doğu Türkistan sahasının bugünkü Kazakistan ve Sayan­Altay
sahası ile aynı kültür dairesi içerinde bulunduğunu göstermektedir.
Simdi Doğu Türkistan adı için kullanılan tarihî tâbirleri inceleyelim.
Doğu Türkistan İçin Kullanılan Tâbirler
Bugünkü Doğu Türkistan coğrafyası Çin Halk Cumhuriyeti sınırları içinde yer almakta ve Çin idârî yapısı içinde “Xinjiang
Uygur Özerk Bölgesi” olarak adlandırılmaktadır.
Yazılı kaynaklardaki Türkistan kelimesi ilk kez Turkastanak seklinde eski Yunanlıların İskitya kelimesine karsılık olarak
VIII. yüzyılda yasamıs olan Ermeni tarihçisi Musa Horenki (Moses Xorenac’i) tarafından kullanılmıs ve batıda İdil, doğuda
İmaos yani Tanrı Dağlarının doğu tarafları, güneyde Maverâünnehir mukabili olan Sogd ile Arik yani Horasan arasındaki
topraklara atfedilmistir.
Daha evvel VI. yüzyılda Yunan kaynaklarında, Orta Asya için Türk adına bitisen Yunanca –hia­ ekiyle “Turkhia” denilmisti.
Avesta’da da Turan ve Türkistan kelimesi geçmekte ve Tanrı Dağlarının doğusundan İdil Irmağı, Seyhun ve Ceyhun,
Horasan arasında kalan topraklar kastedilmektedir.
Çarlık Rusya’sı 1716 yılından itibaren Batı Türkistan’da malum istila siyaseti izlemeye baslamıs; Çin ise 1755­1765 yılları
arasında Doğu Türkistan’ı isgal etmis ve buraya 18 Kasım 1884’de Xin­jiang (Hsin­chiang) adını vermistir. Batılılar da bu
adı kullanmıslar ancak bazen de Doğu Türkistan demislerdir.
Asağıda açıklayacağımız gibi Çinliler tarihte Doğu Türkistan’a “Doğu Türkistan veya Batı ülkeleri” anlamına gelen Hsi­yü
diyorlardı. İngiliz tarihçiler XIX. yüzyılın baslarına kadar Batı Türkistan için Büyük Buhâra, Doğu Türkistan için Küçük
Buhâra adını kullanıyorlardı. Fakat XIX. yüzyıldan sonra Batı Türkistan’ı Türkistan adıyla anmaya baslamıslardır. Batı
Avrupa ve Rus tarihçileri ise Batı Türkistan tâbirini pek kullanmamıslardır. Rus edebiyatında Doğu Türkistan terimine XIX.
yüzyıldan itibaren rastlanmaktadır. Ancak bu daha çok tarih, coğrafya ve etnografya terimi olarak kalmıstır.
Ruslar isgal ettikleri Türkistan topraklarındaki vilayetlerini Türkistan Genel Valiliği adlı idarî bir birim altında resmen 11
Temmuz 1867’den itibaren toplamıslardır. Doğu Türkistanlı aydınlar ise XX. yüzyılın baslarında Batı Türkistan’daki bu
gelismeler doğrultusunda Doğu Türkistan terimini kullanmaya baslamıslardır. Sovyetler Birliği ise emperyalist maksatlarla
Batı Türkistan tâbirini kullanmadığı hâlde Doğu Türkistan terimini kullanmıs ve buna karsılık Batı Türkistan yerine Orta
17.02.2017 TARİH VE ARKEOLOJİ: TARIM MUMYALARI ve DOĞU TÜRKİSTAN
https://tarhvearkeoloj.blogspot.com.tr/2014/10/tarm­mumyalar­ve­dogu­turkstan.html
4/13
Asya demistir. İkinci Dünya Savasından sonra Batı Avrupa ve Amerika Birlesik Devletleri’nde Türkistan terimi yerine “Orta
Asya veya Merkezî Asya” (Central Asia; Средняя Азия) terimleri kullanılmaya baslanmıs buna karsılık Çin’e yönelen siyasî
maksatlarla Doğu Türkistan tâbiri söylenmeye devam edilmistir. Bunun yanında coğrafî ve iktisadî gerekçelerle kullanıldığı
anlasılan İç Asya (Inner Asia) terimi çok özel bir terimdir ve Doğu Türkistan’ı ifade etmemektedir.
Doğu Türkistan tarih boyunca türlü güçlerin hâkimiyet mücadelesine konu olmus ve bu yüzden çesitli milletler Doğu
Türkistan’ın asıl ahalisi ve sonra gelenler isgalci gibi gösterilmeye çalısılmıstır.
Çin Kaynaklarında Doğu Türkistan (“Hsi­yü”) Tâbiri
Çinlilerin Doğu Türkistan için kullandıkları 西 域 Hsi­yü yani “Batı Toprakları” adını
Han Sülalesi devrinde (M.Ö. 206­M.S. 220) daha çok Tanrı Dağlarının güneyinden kıvrılan yol üzerindeki Yü­men yani
“Yesim tası kapısı”nın batısındaki topraklar için kullandığı görülmektedir.
Esas itibarı ile Doğu Türkistan toprakları söz konusu olsa da yeri geldiğinde daha güneydeki ve batıdaki topraklar ile
devletler ve halklar da kastedilmistir. Bu surette Çin kaynaklarının “Doğu Türkistan” hakkında bilgi verirken aslında İpek
Yolu üzerindeki yerleri belirttikleri anlasılmaktadır.
Çinliler eskiden bu toprakları hiç görmemislerdi ve buraların Hunların atalarına ait olduğunu düsünüyorlardı. Çinlilerin ilk
defa olmak üzere batılarındaki toprakları tanımasını sağlayan ve önceleri elçi, seyyah, casus ve daha sonraları general olan
Chang Ch’ien’in (ölümü M.Ö. 114) gezip dolastığı topraklar için yazdığı seyahatnamesi Shih Chi (yazım tarihi M.Ö. 109­
91)’nin 123. bölümünde yer almaktadır; ancak bu raporun hiçbir yerinde Hsi­yü yani “Batı Toprakları” ifadesi
geçmemektedir.
Öte yandan Shih Chi’nin yazarı Szu­ma Ch’ien bu adı sadece üç yerde zikretmektedir: Bölüm 60, s. 2109, satır 4’de, Hsi­yü
etnik bir tâbir gibi görünmektedir; “西 月 氏 匈 奴 西 域 舉 國 奉 師”. Huo Chü­ping’in (M.Ö. 140­ 117) biyografisinde Hsi­yü,
Yüeh­chih ve Hsiung­nu (Hun)’lar ile yan yana etnik bir tasnife tâbi tutulmaktadır. Hsi­yü’nün Shih Chi’de görüldüğü bir
diğer yer Bölüm 111, s. 2933, satır 8’dir. Burada gene Huo Chü­ping’in Hunların Batı Beyi Hun­hsieh’e yaptığı seferden
bahsetmektedir:
“…去 病 率 師 攻 匈 奴 西 域 王 渾 邪”. Burada Hsi­yü tâbiri ile Hun devlet düzeninde bugünkü Doğu Türkistan topraklarını
idâre eden bir bey bulunduğu ve bu toprakların Hun idârî sistemine dâhil olduğu görülmektedir. Szu­ma­ch’ien’in buradaki
Hsi­yü kaydını Hun devlet sistemindeki bir tâbirden ödünç aldığı anlasılmaktadır. Hsi­yü tâbirinin Shih Chi’de görüldüğü
son yer Bölüm 117, s. 3044, satır 5’tir: “康 居 西 域 重 譯 請 朝…”.
Buna göre Hsi­yü, K’ang­chü (Sogdiana) ile beraber coğrafi­etnik bir ad olarak veya bir devlet adı gibi kullanılmıstır.
Dolayısıyla Çinlilerin “Hsi­yü” yani “Batı Toprakları” tâbirini Hsiung­nu’lardan (Hun) ödünç aldıkları ve bu yönüyle “Batı
Toprakları” tanımlamasının Hsiung­nu (Hun) idarî taksimatına has bir kavram olduğu anlasılmaktadır.
O hâlde Doğu Türkistan toprakları Çinliler için çok “yeni” topraklardı ve esasında “Hunlara âit” idi.
Doğu Türkistan Sahasının İlk Sâkinleri Sayılan Milletler
1­ İndo­Cermenler
Milattan önceki devirlerde İndo­Cermen halklarının bütün Orta Asya’ya yayılmıs olduğu ve milattan sonra I. yüzyıldan
itibaren güney batıya doğru kaymaya basladıkları iddia edilmektedir. Oldukça tartısmalı olan ve fantastik bir biçimde epey
eski devirlere atfedilen bir Aryan istilasından bahsedilmekte ve bu tezden hareketle İndo­Germen nüfusun bugünkü Doğu
Türkistan coğrafyasında da yurt tutmus olduğu ileri sürülmektedir.
Hatta Yüeh­chih, Wu­sun, Saka, Kırgız gibi halkların Türk değil, esasında İndo­Germen olduğu tezinden hareketle Doğu
Türkistan’ın ilk sâkinlerinin İndo­Germenler olduğu neticesine varılmaktadır. Hatta Türkistan sahasının ilk halklarından
biri olarak Yunan Baktriyalılar zikredilmekte ve Sakalar dahi isgalciler olarak nitelendirilmektedir. İndo­Germen teoriler
bilinen siyasî ve ideolojik mahiyetleri sebebiyle daha çok ilmî açıklamalara ihtiyaç duymaktadır. Bu sebeple İndoGermenlerin
Doğu Türkistan sahasına gelmis oldukları hususuna dahi tereddütle yaklasmak gerekmektedir.
2­ Hintliler
17.02.2017 TARİH VE ARKEOLOJİ: TARIM MUMYALARI ve DOĞU TÜRKİSTAN
https://tarhvearkeoloj.blogspot.com.tr/2014/10/tarm­mumyalar­ve­dogu­turkstan.html
5/13
Hintli tüccarların miladî I. yüzyıldan beri bugünkü Doğu Türkistan sahasında ticaret ile istigal ettikleri ve Tarım Havzasının
güney ve batısında ticaret kolonileri kurdukları bilinmektedir.
Bunun dısında Budist misyonerler Hindistan’dan kuzeye gitmis, orada Budizm’i yaymıs, Kuça ve Hoten birer Budizm
merkezi hâline gelmistir. Aynı zamanda bu misyonerler Gandara stili Buda heykelleri, Kuzey ve Orta Hindistan’dan kayın
ağacı kabuklarına ve palmiye yapraklarına yazılmıs yazılar da getirmislerdir. Hintli rahipler Sanskritçe dinî eserler
yazmıslar ve bu dili Orta Asya’da öğretmislerdir. Doğu Türkistan’da bıraktıkları yazılı bakiyeler klasik Sanskritçe değil
“hybride” denen halk diline yakın bir dildeydi. Fakat Hintlilerin Doğu Türkistan sahasına yerlestiklerine veya siyasî bir
bünye olusturduklarına dâir herhangi bir delil yoktur.
Doğu Türkistanlı tarihçi Turgun Almas’ın dediği gibi Budizm milâttan önce ve sonraki dönemlerde Hindistan’dan Tarım
Havzasındaki Hoten, Kasgar, Kuça, Karasar ve Turfan’a yayılmıstı. O sıralar Budizm’e ait kitaplar Türkçe’ye veya Doğu
Türkistan’da konusulan diğer dillere çevrilmediği için bölge halkı Sanskritçe ve Hintçe yazılmıs kitapları okumus ve bu
dillerde ibadet etmislerdi. Bundan dolayı ele geçen yazılı belgelerin Sanskritçe veya Hintçe olması bölge halkının Sanskritçe
veya Hintçe konustuğuna dalalet olamaz.
Dolayısıyla Hintliler eski Doğu Türkistan’da ancak din kitapları vesilesiyle edebî bakımdan varlık göstermislerdir. Bölgenin
etnik yapılanmasına tesir ettikleri söylenemez.
3­ Sogdlar
VII. ve VIII. yüzyılda ticarî faaliyetlerini yaygınlastırmalarına rağmen tüccarlıklarıyla ün yapan ve İran dilli bir kavim olarak
bilinen ve esas sahaları Maveraünnehr olan Sogdlar Doğu Türkistan’da hiçbir zaman kendilerine âit bir devlet
kurmamıslardır. Güçlü kavimler arasında Doğu Türkistan’da varlıklarını sürdürmüs olmaları pek mümkün
görünmemektedir.
Tanrı Dağlarının güneyinden kıvrılan yol boyunca elde edilen yazılı bakiyeler onların sehirlerde küçüklü büyüklü topluluklar
halinde yasadıklarını göstermektedir. Çin kaynaklarındaki bilgilerden Ch’ang­an’da zaman zaman kalabalık bir kütle
halinde bulundukları anlasılmaktadır. Nitekim Tarım Havzasının batısında ve Batı Türkistan’da bazı Sogdça belgeler
bulunmustur. Bunların varlıklarını sürdürememelerinin ticarete pek düskün olmalarından kaynaklandığı görülmektedir.
Sogdların milâdî devirlerden biraz önce Hoten civarında ticaret kolonileri kurdukları bilinmektedir.
Ancak Gök­Türkler devrinde Doğu Türkistan’daki ticarî faaliyetlerinde altın devirlerini yasamıs olan Sogdlar çok geç bir
tarihte bölgeye gelmislerdir ve dolayısıyla ilk sâkinlerden biri olarak sayılmaları mümkün değildir.
4­ Toharlar
İlim âlemindeki bazı görüslere göre Grek kaynaklarındaki Toharlar Çin kaynaklarındaki Yüeh­chih’lerdir. Eğer böyle ise
bunlar Doğu Türkistan’ın asıl sâkinleridirler ve Hunların M.Ö. III. yüzyılda bölgede idâreyi ele almalarına kadar Tarım
Havzası boyunca yayılmıslardır. Ancak bu Yüeh­chih=Tohar tezi çok tartısmalıdır ve birçok âlim tarafından kabûl
edilmemektedir.
Ptolemaeus (M.S. 90­157) “ταχοροι” ile Seyhun Havzasının kuzeyini, “τόχαροι” ile Baktriya’yı kastediyordu. Tibet kaynakları
ise VI­VIII. yüzyılda Besbalık, Qoço ve Karasar için “Twyry” adı kaydetmektedir ki, bu Tohar adıyla ilgili görünse de
Henning tarafından doğrudan Besbalık, Qoço ve Karasar ahalisine verilen umûmî bir adla alâkalı gibi görülmektedir.
Ayrıca Ta­hsia=Tohar özdeslestirmesi yapanlar çıksa da Ta­hsia’nın bir kavim değil coğrafya adı olduğu bilinmektedir.
Annemarie von Gabain, Pamir yaylasının güney batısındaki bir bölgenin her zaman için Toharistan olarak adlandırıldığı
görüsündedir. Tohar diline ait yazmalar sadece Tanrı Dağlarında bulunmustur. Yüeh­chih’leri Toharlarla eslestiren bazı
görüsler olsa da bu görüsler ispata muhtaçtır ve Hint­Avrupa dil teorisi etkisindedir. Turfan’da bulunan dinî metinler
Toharcanın (A) lehçesi, Kuça’dan Turfan’a kadar olan yerde bulunan dünyevî metinler ise Toharca (B) lehçesi olarak tasnif
edilmistir. Toharca (B) lehçesinin Turfan’da yoğunlastığı söylenmistir.
Toharlar Budist idiler ve bu münasebetle dillerine ait metinlerin tamamına yakını dinî mahiyettedir. Kuça da Toharlar için
çok mühim bir Budizm merkeziydi. Eski Türkçe dini metinlerde geçen Budist terim ve deyimler Sanskritçeden Toharca
aracılığıyla geçmistir. Toharca (A) lehçesi Budist Türkler tarafından kutsal sayılmıs ve ibadet dili olarak kullanılmıstır.
Bunun yanında Toharlar arasında Maniheizm de yayılmıstı. Toharların geliskin bir kültüre sahip oldukları görülmektedir.
17.02.2017 TARİH VE ARKEOLOJİ: TARIM MUMYALARI ve DOĞU TÜRKİSTAN
https://tarhvearkeoloj.blogspot.com.tr/2014/10/tarm­mumyalar­ve­dogu­turkstan.html
6/13
Öte yandan Toharca (B) lehçesi konusanlar ancak Gök­Türkler devrinde Kuça’da yasamaktaydılar. E. Waldschmidt, plastik
fresk ve resimlerin stil analizlerine göre Doğu Türkistan’da ancak miladî 600­800 yıllarında dinî cihetten Tohar kültürünün
etkili olduğunu belirtmektedir. Toharca en eski metinlerin M.S. V. yüzyıla âit olduğu bilinmektedir.
Öte yandan Çinliler Tohar yer veya kavim adını çok sonraları, Tabgaçlar devrinde (M.S. IV. yüzyıl) tanımıslardır. Tohar =
Yüeh­chih özdeslestirmesi bugün hâlâ dillendirilmektedir ve bu eslestirme doğrulanırsa Doğu Türkistan’ın en eski sâkinleri
Toharlar olacaktır. Bize göre bu görüs uzak bir ihtimaldir.
5­ Çinliler
Bugünkü Marksist­Maocu resmî Çin ideolojisine göre Doğu Türkistan’ın en eski sâkinleri sunlardır:
i) Batılı ırklar: Hint­Avrupalılar
ii) Doğulu ırklar: Moğol ırkı, Doğulu ve Batılı ırkların karısımı bir ırk ve Çin ırkı.
Bu görüse göre Türk, sadece 552­744 yılları arasında hüküm süren bir kabileler birliğinin adıydı ve Doğu Türkistan’ın
Türklük ile bir alâkası yoktu. Çinliler Önceki Han devrinde (M.Ö. 206­M.S. 25) ilk defa Doğu Türkistan topraklarıyla
tanısmıs ve Sonraki Han devrinde (M.S. 25­220) özellikle 73­108 yılları arası tüm güçleriyle Doğu Türkistan coğrafyasını
hâkimiyetleri altına almaya çalısmıslardır. T’ang devrinde (618­907) ise Doğu Türkistan’da epey güçlenmislerdir. Bu
münasebetle bölgeye yerlesen Çinliler olmustur. Turfan’da çok miktarda Çin parası ve yazması bulunmustur. Bu metinlerin
tamamına yakını Budizm ile ilgilidir; bunun yanında Konfüçyüs, Maniheist ve diğer inanıslara ait Çince metinler de
mevcuttur.
Görüldüğü gibi Çinliler Doğu Türkistan’a ancak isgalci sıfatıyla nüfûz etmeye çalısmıslardır. Muasır tarih yazımlarında ise
Doğu Türkistan’ı Çinlilerin kadim toprağı olarak göstermek için hemen her dilde türlü nesriyata girismislerdir.
Çinliler bu tür propaganda kitaplarıyla çesitli tarihî belgeleri çarpıtarak neticeye varmaya çalısmaktadırlar. Meselâ Divanü
Lûgat­it­Türk’de geçen “Tawgaç” maddesini misal göstererek Doğu Türkistan’ın Türkler tarafından dahi Çin toprağı olarak
görüldüğünü öne sürmüslerdir.
Kâsgarlı Mahmud söyle demektedir: “Tawgaç: “Maçin’in adıdır. Burası Çin’den dört ay uzaktadır. Çin aslında üç bölüktür:
Birincisi “Yukarı Çin’dir ki doğudadır; buna Tawgaç derler. İkincisi “Orta Çin”dir; burası “Xıtay” adını alır. Üçüncüsü “Asağı
Çin”dir, “Barxan” adı verilir; bu, Kasgardadır. Lâkin, simdi “Maçin”, “Tawgaç” diye tanınmıstır. “Xıtay” ülkesine de “Çin”
denilmistir”.
Hâlbuki “Çin” ve “Maçin” adları çesitli devirlerde farklı bölgelere atfedilmistir. Kaldı ki “Çin” adı esasında Türklerin
yasadıkları Kan­su eyaletindeki Göksu bölgesi için kullanılmıs ve Türklerin en eski devirlerde kurdukları devlete “Çin” adı
verilmistir. Çinliler ise “Çin” adını kabul etmemisler ve Türklerden ayrılmak için kendilerine “Han” adı vermislerdir ki
bugün de aynı durum söz konusudur.
Çinliler hiçbir zaman kendilerine Çinli ve ülkelerine Çin adı vermemislerdir. M.Ö. 221 yılında tüm Çin topraklarını tek bir
çatı altında toplayan Ch’in Hanedanı’nın esasen Türk olduğu bilinen bir vakadır. Dolayısıyla Kâsgarlı Mahmut’un bahsettiği
“Çin” ile Çinlilerin hiçbir alâkası yoktur.
Çinlilerin en eski coğrafya kitaplarından biri olan Shan Hai Ching (yazılısı M.Ö. III­II. yüzyıl)’de Kun­lun, Ch’i­lien gibi
dağları ifade ettiği söylenen imlerin geçmesinden hareketle bugünkü Doğu Türkistan coğrafyasının Çin ile beraber
düsünüldüğünü öne sürmektedirler. Bu iddiaların elle tutulur hiçbir tarafı yoktur.
Meselâ Türkçe olarak bkz. Tian Wei­jiang ve Cao Yi­qun, Xinjiang Tarihi, Beijing 2003, s. 5: “Xinjiang (yani Doğu
Türkistan), eskiden beri Çin’in birçok milliyetlerden kurulu büyük ailesinin önemli bir parçasıdır. Uzun geçmise sahip tarihi
ve parlak kültürü de Çin uygarlığının ayrılmaz bir bölümünü olusturmaktadır”. Çin hükümetinin çesitli dillerde ve bu arada
Türkçe olarak da nesrettiği bir baska kitapta Doğu Türkistan toprakları Çin milletinin ayrılmaz bir parçası olarak
değerlendirilmekredir.
1221 yılında Chin İmparatoru tarafından Cengiz Han’a gönderilen elçi Wu­ku­sun, Yü­men geçidinden (bu geçit tabiî Çin
sınırı sayılır ve bundan sonra Doğu Türkistan toprakları baslar) sonra batıya doğru seyahatinde yüzden fazla sehir
gördüğünü ve bu sehirlerden hiçbirinin Çince ad tasımadığını kaydetmistir.
Çinlilerin edebiyat, yazı, ticaret ve kültür cihetlerinden Doğu Türkistan üzerinde tesirleri olduğu bir gerçektir ancak Doğu
Türkistan’ın ilk sâkinleri olarak sayılmaları mümkün değildir.
17.02.2017 TARİH VE ARKEOLOJİ: TARIM MUMYALARI ve DOĞU TÜRKİSTAN
https://tarhvearkeoloj.blogspot.com.tr/2014/10/tarm­mumyalar­ve­dogu­turkstan.html
7/13
7­ Tibetliler
III. ve IV. yüzyılda Doğu Türkistan sahasında kısmî faaliyetlere girisen Tibetli Ti ve
Ch’iang kavimleri bir yana Tibetliler ancak VII. yüzyıldan IX. yüzyıla kadar Doğu Türkistan’da önemli bir rol oynamıslardır.
783’de imzalanan Çin­Tibet anlasması Tibetlilere Doğu Türkistan’da haklar vermistir. Turfan’da ortaya çıkarılan Tibetçe
Budist el yazmaları ve Tun­huang’daki bazı resmi belgeler XI­XII. yüzyıllara aittir. Miran kalesinin güney yolu üzerinde de
çok sayıda yazma bulunmustur.
Böylece Tibetlilerin din ve kültür bakımından Doğu Türkistan’a bazı tesirler yaptıkları ancak VIII. yüzyıl gibi çok geç
devirlerde isgalci olarak bölgeye geldikleri anlasılmaktadır. Dolayısıyla Tibetliler bölgenin ilk sâkinlerden biri olarak
değerlendirilemez.
8­ Moğollar
Moğollar ilk olarak XII. yüzyılın sonlarında Cengiz Han tarafından tek vücut edilip güçlenmisler ve bu sayede sonrasında
Doğu Türkistan sahasına inebilmislerdir. Moğol boylarının bu sahada daha evvel etkin bir rol oynadıklarını söylemek
zordur. Turfan’da yapılan kazılarda bulunmus olan mektuplar ve Moğolca Budist blok basma yazıları XIII. yüzyıla aittir.
Devlet olma becerisini Türklerden çok sonra edinen Moğolların Doğu Türkistan sahasında eski devirlerde bir varlık
gösterememis oldukları bir gerçektir.
9. Türkler
Türkistan’da yapılan kesiflerden önce Türk kavimleri ve Doğu Türkistan hakkındaki bilgilerimiz azdı. Elde var olan tek sey
Selçuklulara ve Osmanlılara ait metinler ile Çağatay lehçesinde yazılmıs ve esas itibarı ile dinî ve edebî eserlerdi. Bunun
yanında Doğu Avrupa, Batı Asya ve Sibirya’daki çok sayıda muasır Türk lehçeleri hakkında bazı malûmatlar da vardı. 19.
yüzyıl sonunda Thomsen’in, simdiki Moğolistan topraklarında bulunan Orhun Kitabeleri’ni çözümlemesi durumu biraz
değistirmeye baslamıstır. Akabinde Almanların Turfan kesifleri ile eski Türkçe el yazmaları ve blok basma yazılar ortaya
çıkarılmıstır. Bunun yanında bulunan resimler, arkeolojik malzemeler bu sahadaki eski Türk varlığı hakkında bilgi
edinmemizi sağlamıstır. Ayrıca Sinoloji alanında yapılan çalısmalar da bu varlığın epey gerilere gittiğini göstermistir.
Türklerin mense efsanelerinden biri Doğu Türkistan’da geçmektedir. Buna göre komsu ülke tarafından mağlup edilen ve
soyları tamamen katledilen Türklerden sadece on yasındaki bir çocuk sağ kalmıstı. Galipler onu öldürmeye kıyamadılar ve
onun ayaklarını kesip bataklığa yani Etsin Göl’e bıraktılar. Çocuk burada bir disi kurt tarafından beslenip büyütüldü. Çocuk
büyüyünce kurt ile birlesti ve kurt gebe kaldı. Komsu ülke çocuğun yasadığını öğrenince oraya adamlarını gönderdi.
Adamlar gelince çocuk ve kurt Turfan dolaylarına kaçtılar ve orada bir mağaraya sığındılar. Mağarada on çocukları oldu ve
bunlar dısarıdan kızlarla evlendi. Böylece Türkler yeryüzüne yayıldılar.
Türklerin türeyis efsaneleri de göz önünde bulundurulunca Türklerin anavatanı tartısmalarında simdiki Moğolistan
toprakları ve Altay tezi epey taraftar kaybetmis ve Batı Türkistan, Tanrı Dağları, Doğu Türkistan ve Aral bölgeleri tezi de
dillendirilmistir. Yine de Altaylar ve Güney Sibirya sahasının Türklerin ana yurdu olduğu görüsünün hâkim görüs olduğunu
zikretmekte fayda vardır.
Çinliler Doğu Türkistan’ı Hunların sağ kolu olarak görüyorlar ve Doğu Türkistan’a hâkim olmanın Hunların sağ kolunu
kesmek manasına geldiğini söylüyorlardı. Çin kaynakları da Doğu Türkistan’ı Hun toprakları olarak kabul ediyordu.
Meselâ T’ai P’ing Yü Lan’da Hsi­yü’nün Kao Tsung (M.Ö. 1259­1200) devrindeki Kuei­fang olduğu bildirilmektedir .
***(Kuei­fang’ın Hunların ataları olmasıyla ilgili bkz. Cevat Türkeli, Çin Kaynaklarına Göre Hunların Ataları, İstanbul
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamıs Doktora Tezi, İstanbul 1990, s. 36: “Kesin olan bir sey varsa o da
Kung­fang veya Kuei­fang isimleriyle bilinen halkın Hunlar olduğudur”.)***
Buradaki Kuei­fang ise Hunların ataları olarak tasnif edilmektedir. Gerçekten de milâdî devirlere takaddüm eden yıllarda
Çinlilerin Doğu Türkistan’a yönelmeleri Hunların sonunu getirmis ve Hunlar gittikçe zayıflayarak ikiye bölünmüslerdi. Bu
gerçek Mo­tun’un M.Ö. 176 yılında Çin İmparatoru’na yazdığı mektupta hâkim olduğu toprakların merkezine Doğu
Türkistan’ı koymasıyla da kendisini göstermistir.
17.02.2017 TARİH VE ARKEOLOJİ: TARIM MUMYALARI ve DOĞU TÜRKİSTAN
https://tar孄�hvearkeoloj孄�.blogspot.com.tr/2014/10/tar孄�m­mumyalar孄�­ve­dogu­turk孄�stan.html 8/13
***(“Bundan sonra Lou­lan, Wu­sun, Hu­kai ile, bunlardan baska, onların yakınlarındaki yirmi altı devletin hepsi alındı”.
Japon âlim Matsuda mektupta geçen bu kavimlerin yayıldıkları saha için söyle der: “Yüeh­chih’ler Kansu’da, Lou­lan Doğu
Türkistan’ın doğusunda, Wu­sun’lar Tanrı Dağlarının kuzey doğu eteklerinde, Hu­kai ise bir Altay kavmi”)***
Çinliler Mo­tun’un ölümünden sonra Tarım Havzasının güneyindeki yollardan Doğu Türkistan içlerine girmisler, bazı Çinli
tüccarlar Fergana’daki devletlere kadar uzanmıslardı.
Yine Hunların ataları oldukları kabul edilen Ti’lerin bulundukları istikamete göre doğuda olanlara yesil, batıda olanlara ak
ve güneyde olanlara kızıl veya al denildiği ve böylece milattan önceki bin yılda bölgeye hâkim oldukları bilinen Ti’lerden Ak
ve Kızıl Ti’lerin esas itibarı ile bugünkü Doğu Türkistan coğrafyasında yayıldıkları anlasılmaktadır. Nitekim Turfan ve
çevresinin Kızıl Ti’lerin ve daha sonraki Töles ve T’ing­ling boylarının en eski yurdu olduğu Çin kaynaklarından tespit
edilmistir.
Zeki Velidi Togan tarafından hiç olmazsa hâkim tabakasının Türk olduğu kabûl edilen Sakalar, çok eski devirlerde Doğu
Türkistan’da Tarım Havzasının güneyinden kıvrılan yol üzerindeki merkezlerde ve özellikle Hoten’de ve Tomsuk’ta yurt
tutmuslardır. Eski Fars kaynaklarına göre Sakaların yayıldığı sahalardan biri Fergana, Tanrı Dağlarının orta kısımları ve
Kasgar dolaylarıdır.
Sakalar çok eski devirlerde Doğu Türkistan sahasında yayılmıslar ve daha sonra bugünkü Afganistan’a çekilmis ve
imparatorları Asoka’nın baskanlığında bir yandan Kuzey Batı Hindistan bir yandan da Doğu Türkistan’ın Güney bölgelerine
inmislerdir.
Sakaların X. yüzyıla kadar Hoten Devleti’ne hükmettikleri bilinmektedir. Hoten yüzyıllar boyu Budizmi desteklemisti,
Budist kültürün önemli merkezlerinden biriydi. Hoten beyleri Hun ve daha sonraki diğer Türk devletleriyle yakın
münasebetler kurmuslardır. Hotenli “Aslan” lakaplı beyler ilk olarak X. yüzyılda Karahanlılar tarafından düsürülmüslerdir.
Saka dilinde ve Sanskrit alfabesinde metinler Hoten, Tun­huang ve kuzey yolu üzerindeki Maralbası gibi bazı noktalarda
bulunmustur.
Yine Sakaların adı Yarkend’in Çin kaynaklarındaki eski adı olan So­chü ~ Sha­ch’e 莎 車 *Saklâ~*Śaklâ olarak yeniden insa
edilen adda görülmektedir; Sha­ch’e (Yarkend) adı kesinlikle Sakalardan yadigârdır.
***(Çin kaynakları Türklerin (Gök­Türklerin) ataları olarak “So” kavmini göstermektedir (Chou Shu,Beijing 1997, s. 908) ki
bu adın Saka adının bir baska Çince yazımı olduğu kabûl edilmektedir (Yu Taishan, “The Origin of the Kushans”, SinoPlatonic
Papers, Nu. 212, July 2011, s. 15).)***
Türklükleriyle ilgili bazı emareler olan Yüeh­chih’lerin ilk baslarda Tun­huang ile Ch’i­lien Dağları arasında, bugünkü
Kansu bölgesinde yasadıkları anlasılmaktadır.
Yüehchih’ler Hunlara yenilmeden önce batıda Tanrı Dağlarının doğusunda bulunan ve Wusun’ların yasadığı bölgede,
Cungarya’da, Tarım Havzasındaki ülkelere kadar olan topraklarda; kuzeyde Moğolistan sahrasının büyük kısmında ve
doğuda Kansu eyaletinin bütün kuzeyinde, Tun­huang çevrelerinde, Çin Seddi’nin en batısındaki Lin­t’ao, Lung­hsi ve
Yüchung’a kadar olan sahada yasamaktaydılar.
Yüeh­chih’ler M.Ö. 165’te Hunlar’a yenildikleri sırada Kansu dolaylarında yasıyorlardı ve göçüp İli vadisine çekilmislerdi .
Ancak Yüeh­chih’lerin Hunlara yenildikten sonra da hâlâ Kansu dolaylarında yasadıklarına dâir malûmatlar vardır. Turfan
bölgesinde ise Yüeh­chih’lerin bir kolu olan Koç veya Kos boyu (­an çoğul ekini alarak Kusan) yasamaktaydı.
Bu boyun adı muhtemelen tamgasının “koç” olması dolayısıyla “koç” olarak kalmıstır (benzer durum “koyun” adıyla anılan
Türk boylarının ve devletlerinin varlığı ile de gözlemlenebilir). Turfan için Çin kaynaklarında verilen Ch’e­shih 車 師
adındaki ch’e adı chü veya k’u olarak da okunmaktadır; dolayısıyla Türkçe Koç veya Kos halk adının chü­shih veya k’u­shih
olarak Çinlilerce kaydedilmis olması pek mümkündür.
Türk boyları arasında sayılan Wu­sun’lar milattan önceki devirlerde Kansu’da ve Tun­huang ile Ch’i­lien (Tibet ile Çin
17.02.2017 TARİH VE ARKEOLOJİ: TARIM MUMYALARI ve DOĞU TÜRKİSTAN
https://tarhvearkeoloj.blogspot.com.tr/2014/10/tarm­mumyalar­ve­dogu­turkstan.html
9/13
arasında sınır gibi duran Nan­shan veya Güney Dağları) arasındaydılar. Bunların vatanı bilhassa Turfan sahasıydı ve Hunlar
tarafından mağlup edilince M.Ö. 160 yılında batıya, Doğu Türkistan taraflarına göç etmislerdi.
Milâttan önceki devirlerde Batı Türkistan’ın kuzeyinde yasadıkları ve M.Ö. 1. bin yılda Doğu Türkistan’a girdikleri bilinen
Kırgızlar M.Ö. 58 sıralarında Doğu Hunlarının batıya doğru ilerlemelerinden kaçarak doğuya gitmis ve Kumul’un batısına
gelmislerdi. Bu sırada Kırgızlar Kumul ve Barköl sahasından batıya, Ak Tağ’ın güney eteklerine, Karasar’ın kuzeyine kadar
uzanmıslar ve milâdın baslarında Kasgar’da yayılmıslardı.
Büyük Hun Devleti kurulduktan sonra Ting­ling’lerin güney grubunun Gobi Çölünden Çin’e ve Sarı Irmağın kaynağına
doğru ilerledikleri ve tabiî olarak simdiki Doğu Türkistan’a girdikleri bilinmektedir. Yine Çin kaynaklarına göre miladî
devirlerde bugünkü Doğu Türkistan sahasının doğu kısmında, Akdağ (Pai­shan)’ın eteklerinde, Hami dolaylarında ve Altay
dağlarının güney batısında T’ieh­le (Töles) boyları yasıyordu. VI. yüzyılın baslarında Shan­shan dolaylarında Ting­ling’ler
yayılmaktaydılar.
Sonuç
El­Birûnî, Türklerin Türkistan sahasının en eski ahalisi olduğunu kaydetmistir. Türk ırkının bir prototipi olan Andronovo
kültürü tasıyıcıları M.Ö. 1700’den itibaren yavas yavas Orta Asya’ya hâkim olmaya baslamıslardır. Altaylara ve Tanrı
Dağlarına yayılan bu ırkın hâkimiyeti Hun ve Gök­Türk çağına kadar devam etmistir. En geç Önceki Han (M.Ö. 206­M.S.
25) devrinde Tanrı Dağları etekleri, Tarım Havzası ve He­hsi koridorunda Türkler yasamaktaydı.
Rus Türkologu Malov, “Türkler milattan önce V. asırda büyük ölçüde simdi yasadıkları yerde yasıyorlardı” demektedir.
Tolstov, Türklerin milattan önce 2500 civarında Türkistan bölgesine gelmis olduklarını ve Arîlerin bölgeyi istilasından
sonra bölgede Türklerle karıstıklarını söylemektedir. Yine G. Schmitt’e göre kaynaklarda Chin­man olarak geçen Bes­balık
en eski devirlerde bir Türk yurdu idi. Hattâ tarih öncesi dönemlerde bugün Çin toprağı sayılan ve esasında da Çinli
addedilen, Doğu Türkistan’ın daha da doğusu olan Shen hsi, Shan­hsi, Chih­li gibi yerler tamamen Türklerle meskûndu. W.
Eberhard da bugünkü Doğu Türkistan’ın asıl sâkinlerinin Türk olduğuna Sinolojik mülahazalar neticesinde varabilmistir.
Dolayısıyla Türklerin Doğu Türkistan’a çok geç devirlerde geldiği, bölgenin asıl ahalisinin baska milletlerden olduğu
yönündeki genel görüs doğru değildir.
Sonuç olarak makalemiz umûmî görüsün aksine bilhassa Çin kaynaklarındaki kayıtlara dayanarak esasen Doğu Türkistan
coğrafyasına atfedilen “Hsi­yü” adının ilk geçtiği yerler incelenerek Türklerden ödünç alınmıs olabileceğini; Doğu
Türkistan’ın Hun Devleti için bir varlık sebebi olduğunu ve bu yüzden en eski devirlerden beri Türklerin hayat sahası hâline
geldiğini; bölgedeki ilk sâkinleri baska milletler olarak gösteren arkeoloji ve dil çalısmalarının eksik ve bazen de taraflı
olduğunu dolayısıyla yazılı kaynaklardan da istifade etmek gerektiğini ve Doğu Türkistan’daki en eski sâkinlerden birinin
Türkler olmasının çok büyük bir ihtimal teskil ettiğini ortaya koymustur.
DOĞU TÜRKİSTAN VE İLK SÂKİNLERİ
The Eastern Turkistan and Its First Habitants
Arş.Gör.Kürsat YILDIRIM
İstanbul Ün. Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü ­ pdf
17.02.2017 TARİH VE ARKEOLOJİ: TARIM MUMYALARI ve DOĞU TÜRKİSTAN
https://tarhvearkeoloj.blogspot.com.tr/2014/10/tarm­mumyalar­ve­dogu­turkstan.html 10/13
Jeolog ve arkeologların bölgede yaptıkları araştırmalara göre bundan aşağı yukarı sekizbin yıl önce Orta Asya ikliminde
büyük değişiklikler olmuş ve bir kuraklık yaşanmış; bu yüzden ecdatlarımızın bir kısmı Asya’nın doğu ve batı bölgelerine göç
etmek zorunda kalmışlardır. Bunlardan vaktiyle Tarım vahası civarında yaşayan atalarımızın bir kısmı Altay dağlarına
muhaceret ederek bugünkü Moğolistan ve Baykal Gölü çevresine yerleşmişlerdir. 840 yılında Moğolistan’dan Doğu
Türkistan bölgesine göç eden Doğu Uygurları, aslında bundan sekiz bin yıl önce Tarım havzasından Moğolistan ve Baykal
Gölü taraflarına göç eden ecdatlarımızın torunlarıdırlar.
Sekiz bin yıl önceki büyük göçte, Tarım havzasından yola çıkarak Ladak yoluyla kuzey Hindistan’a göç eden ecdatlarımız,
Hindistan’ın asıl yerli halkı sayılan Dravidlerle birlikte Hindistan medeniyetinin şekillenmesine büyük ölçüde katkı
sağlamışlardır. Arkeologlar XX.Yüzyılın 20.yıllarında, Indus nehri vadisindeki Harappa (bugünkü Pencap eyaletinde)
Muhenjo­daro (Sind eyaletinde) gibi eski şehir harabelerinde yaptıkları araştırmalarda, Orta Asya Türk tipine ait, saçları
iple bağlı bir heykel buldular. Bu heykel, sekiz bin yıl önce Tarım havzasından Kuzey Hindistan’a göç eden ecdatlarımızın,
Aryanilerin Hindistan’a göç etmesinden binlerce yıl önce bölgenin yerli halkı Dravidlerle birlikte yaşadıkları döneme aittir.
Xinjiang Sosyal Araştırmalar Akademisi araştırma merkezi, 1971 yılında Könçi nehrinin civarındaki eski bir mezardan bir
kadın cesediyle bir çocuk cesedi bulmuştur. Nanking Üniversitesi Coğrafya Fakültesi, karbonlama usulüyle bu cesetlerin
bundan 6412 yıl önce defnedildiğini tespit etmiştir. Bu haber Halk Gazetesi’nde yayınlandıktan sonra, Xinjiang Gazetesi’nin
24 Şubat 1981 tarihindeki Uygurca sayısında da neşredilmiş ve şu yorum yapılmıştır.
“Bu cesetler, toprak seviyesinden biraz yüksekte bulunan kum tepeleri kazılarak çıkartılmıştır. Mezarın iki başına birer ağaç
yerleştirilmiş ve ağaçların uçları toprağın üstüne çıkmıştır. Mezar dik olarak kazılmış, cesetler sağ tarafa doğru yatırılmış,
üzerine ağaç latalar konulmuş, lata üzerine koyun derisi ve kamış hasır örtülmüştür. Cesetler kaba yün kumaşlara sarılmış
olup, kadın cesedinin başına yün kalpak giydirilmiştir. Uzun sarı saçları omzuna kadar uzanan kadın iri gözlü, uzun kirpikli
ve dik burunludur… Cesetle birlikte gömülen eşyalar içinde, çok güzel örülmüş kamış sepet vardır ve sepetin içinde bitki
tohumları konulmuş, fakat bu uruklar zamanla toz olmuştur. Çocuğun cesedinin yanındaki kamış sepette ise buğday
taneleri bulundu.”
Bulunan bu iki ceset sekiz bin yıl önce yaşanan büyük göç sırasında, bulundukları toprakları terk etmeden önce Tarım
havzasında hayatlarını devam ettiren atalarımızın etnik özelliklerinin ve uygarlığının araştırılmasında oldukça önemlidir.
Tarım havzasının eski yerli halkının sarı ırka veya Aryanilere (MÖ.1700 yılları civarında İran’dan geçerek Hindistan’a göç
eden halk) mensup olmadıklarını rahatlıkla söyleyebiliriz. Çünkü burada yaşayan yerli halk Uygurların atalarıydı.
­ Dravidler; Avstralo­Asyatik­Hindones ırkına mensup siyah saçlı, basık burunludur.
Yakın zamanlarda Tarım havzasındaki bazı yerlerde (Könçi nehri, Çerçen ve Çarkılık civarları) bulunan mezarlarda
defnedilen kişilerin (erkek veya kadın) tamamı başları doğuya, ayakları batıya gelecek şekilde konulmuştu. Bu ne anlama
gelir?
17.02.2017 TARİH VE ARKEOLOJİ: TARIM MUMYALARI ve DOĞU TÜRKİSTAN
https://tarhvearkeoloj.blogspot.com.tr/2014/10/tarm­mumyalar­ve­dogu­turkstan.html
11/13
Ecdatlarımız, en eski dönemlerde şamani inanca sahiptiler. Şamanlar genelde güneşe, aya, göğe, yer ve su ilahlarına
inanırlardı. Şamanların bu tür inançları gereğince ecdatlarımı çadır kapılarını güneşin doğduğu yöne koyuyorlardı. Türk ve
Doğu Uygur kağanları (Orhon Uygur Hakanlığı), bazı törenlerde yüzünü güneşe çevirip oturuyor ve dokuz defa eğiliğ selam
veriyorlardı. Hatta kağanların adları da bu tür gelenekleri yansıtmaktadır. Örneğin Orhon Uygur kağanlarından Çundihan’ın
lakabı “Kün Tengride Uluk Bolmış Alp Küçlük Bilge Kağan”dı.
Turgun Almas
Uygurlar
Selenge Yayınları
Ahşap Lahitten detay ­ 3.yy­4.yy
LOULAN GÜZELİ
ORTA ASYA UKOK YAYLASI
ORTA ASYA DA TÜRKLER
SAUKELE VE ISSIK/ESİK KURGANI
PAZIRIK KURGANI VE BUZ BAKİRESİ PRENSES UKOK
BUDA ve TÜRKLER ­ BUDDHA and TURKS

Kaynak :  https://tarihvearkeoloji.blogspot.com.tr/2014/10/tarim-mumyalari-ve-dogu-turkistan.html
17