DOĞU TÜRKİSTAN VE KUZEY ÇİN’DE YAŞAYAN ETNİK GURUPLARIN GENETİK DEĞERLENDİRİLMESİ

İlhan CENGİZ 

Shou ve arkadaşlarının, Orta Asya’nın doğu kanadı olan Doğu Türkistan’da ve Kuzey Çin’de 14 etnik grubu dahil ederek yaptıkları genetik çalışma 2010 yılında Human Genetics (İnsan Genetiği) dergisinde yayımlanmıştı.1 Bu çalışma aslında Doğu Türkistan’da gerçekleştirilen eşsiz çalışmalardan biri olmasına rağmen nedense hak ettiği ilgiyi pek görmedi. O bölgede her bir etnik grubu ayrı ayrı değerlendiren ve bu kadar kapsamlı ele alan başka bir çalışma henüz bulunmamaktadır. Mevcut çalışmaların Altayların kuzeyindeki halkları ve Orta Asya’yı temel almasına karşın, genetik alanda Doğu Türkistan ve Altayların güneyiyle ilgili boşluk bu çalışma ile doldurulmuştur. Bu çalışmada Çin’in kuzeyinde ve kuzeybatısında yaşayan 14 farklı etnik grubun y-dna oranları verilmektedir. Y-kromozomu oranları grafik biçiminde yazımızın devamında yer almaktadır.

MAKALENİN ÖZETİ (ÇEVİRİ)

“Kuzeybatı Çin (Doğu Türkistan), Avrasya kıtasının merkezi bölgesi olan Orta Asya’nın bitişiğinde yer almaktadır. Buna ilave, Kuzeybatı Çin boyunca uzanan İpek Yolu, bir zamanlar doğu ve batı arasındaki iletişim açısından hayati bir öneme sahipti. Buna rağmen, bu bölgenin genetik yapısı hakkında çok az şey bilinmektedir. Biz, bu bölgedeki yerel halkların baba soylarını tespit etmek amacıyla Kuzeybatı Çin’de yaşayan 14 farklı etnik gruptan toplamda 503 örnek topladık. Sonuçlar bu bölgede yaşayan etnik grupların genetik farklılıklarını göstermiştir; ancak bu etnik grupların genel olarak Doğu Asyalılardan çok Orta Asyalılara daha çok benzedikleri ortaya çıkmıştır. Günümüzde Kuzeybatı Çin’de yaşayan halklar, Doğu Asyalılarla Orta Asyalıların karışımıdır. Bu karışım son 10.000 yıllık zaman dilimine tarihlendirilmektedir. J2-M172, Orta Asyalı göçebelerin doğuya yaptıkları akınlarla Çin’e girmiştir. Göçler öncesinde Kuzeybatı Çin’de Batı Avrasya etkisinin daha az olduğu düşünülmektedir.”

ARAŞTIRMAYA DAHİL EDİLEN ETNİK GRUPLAR

Bu genetik araştırmaya dahil edilen 14 etnik grup bulunmaktadır:

Türkî Grup:
Uygurlar, Kazaklar, Özbekler, Kırgızlar, Tatarlar, Salarlar ve Sarı Uygurlar (Yugur)
Moğol-Tunguz Grubu:
Moğollar, Mongorlar (Tu), Sibeler (Xibe), Donsyanlar (Dongxiang), Bonanlar (Bao’an),
Hint Avrupalı Grup:
Tacikler, Ruslar

Bu etnik gruplar içerisinde, yaklaşık 15 milyon nüfusla en kalabalık grup Doğu Türkistan’da ikamet eden Uygurlar’dır. İkinci en kalabalık nüfusu ise 6 milyon nüfus ile Kuzey Çin’de İç Moğolistan’da yaşayan Moğollar oluşturmaktadır. Üçüncü en kalabalık nüfus ise Altayların güneyinde yaşayan 1 milyonu aşkın nüfusa sahip Kazaklardır.

Kuzeybatı -Çin’de Yaşayan  etnik Gruplar
Örnek alınan bölgeler haritada numaralandırılmıştır: Uygurlar(5), Kazaklar(8), Özbekler(12), Kırgızlar(7), Tatarlar(4), Salarlar(14) ve Sarı Uygurlar (Yugur)(6), Moğollar(3), Mongorlar (Tu) (1), Sibeler (Xibe) (2), Donsyanlar (Dongxiang) (11), Bonanlar (Bao’an) (13), Tacikler(9), Ruslar(10)

Makalede y-kromozomu örneği alınan etnik gruplarla ilgili verilen bilgi:

“Dil ve coğrafi bakımından farklılıklar arz eden 14 değişik etnik grubu temsilen toplam 503 erkekten y-kromozomu örneği alındı. Bu araştırmaya katılan bireyler bir biriyle akraba olmayıp, gruplar oluşturulurken en az üç kuşaktır aynı etnik gruba mensup olanlar tespit edildi. Kan örnekleri araştırmaya katılan kişilerin rızası ve bilgisi dahilinde alınmıştır. Haritada etnik gruplardan örnek alınan bölgeler numaralandırılarak verilmiştir. Genomik DNA normal fenol-kloroform metodu kullanılarak tam kandan elde edilmiştir ve 10 mm Tris-11 mmEDTA içerisinde -80 derecede ileriki testler için muhafaza edilmektedir.”

ETNİK GRUPLARIN GRAFİKLERLE DEĞERLENDİRİLMESİ

UYGURLAR

Çin kaynaklarına göre 10 milyon, diğer kaynaklara göre 20 milyon nüfusu olan Uygur Türkleri, günümüzde Doğu Türkistan olarak adlandırdığımız Kuzeybatı Çin’de yaşamaktadırlar. Bu araştırmaya göre Uygur Türklerinde 11 çeşit y-kromozomu haplogrubu tespit edilmiştir. Bu araştırmaya göre etnik Uygurlarda görülen Y-DNA haplogrupları, J2, K, R1a, H, O, C, Q, N ve D’dir.

Uygurlar, konuştukları lehçe itibariyle Özbeklerle birlikte Karluk grubu altında sınıflandırılmaktadır. Tarihi kaynaklar, Uygurları Dokuz Oğuzlarla eş tutmaktadır. Nitekim Dokuz Oğuz adıyla anılan Bugular (Pu-ku), Hun, Bayırku, Tongra, İzgil, Ch’i-pi, A-pu-sse, Ku-lun-wu-ku, Edizler boylarına Uygurların da katılmasıyla zamanla On Uygur adı kullanılmıştır. Dokuz Oğuzların bu bölgeye Uygurlarla birlikte Orta Asya’dan geldikleri ve az miktarda o bölgedeki yerli halklarla da karıştıkları tahmin edilmektedir.

Aşağıda Uygurlarda görülen Y-DNA haplogrupları yer almaktadır. Bu araştırmaya göre Uygurlarda en fazla görülen Y-kromozomu haplogrupları J2 (%34), K (%18) ve R1a (%16)’dır. Makalede verilen y-str sonuçlarını genel olarak değerlendirdiğimizde Uygurların büyük çoğunluğunun J2’nin L26 alt kollarına (L24, M67 gibi), özellikle Orta Asya’da daha yaygın görülen L24 koluna (J2a1h) mensup olduklarını tahmin ediyoruz. Ancak J2’nin farklı SNP (alt dallar) da mevcut olabilir. Aynı şekilde değerlendirme yapıldığında R1a grubu örneklerin genel olarak Z93 dalına mensup olmaları muhtemel görünse de başka alt dallar da mevcuttur.

ÖZBEKLER

Doğu Türkistan’da yaşayan diğer bir etnik grup ise Özbeklerdir. Özbekler de konuştukları lehçe itibariyle Karluk grubunda gösterilmektedir. Karluk grubu Türklerin ana yurdunun Altayların batısı ile Aral Gölü arasındaki bölge olduğu Çin kaynaklarından tahmin edilmektedir. Kuzeybatı Çin’de gerçekleştirilen bu araştırmada J haplogrubunun en fazla görüldüğü Türkî gruplardan biri de Özbeklerdir. Araştırma sonuçlarına göre, Özbeklerde J2’nin yanısıra J* paragrubuna da rastlanmıştır.

Aslında Özbeklerle ilgili dikkat çeken konu, Y-DNA oranlarının, özellikle J2, K ve R1a oranlarının, Uygurlara yakın olmasıdır. Bu da konuştukları lehçe itibariyle Uygurlarla birlikte Karluk grubunu teşkil etmeleriyle bir bakıma ilişkili olabilir. Aynı şekilde her iki grupta da N haplogrubu mevcuttur.

Makale ekindeki verilere binaen Özbeklerin y-str sonuçlarını genel olarak değerlendirdiğimizde J2’nin L26 ve alt dalı L24 koluna (J2a1h) mensup olduklarını tahmin ediyoruz. Ancak M102(J2b) ve M67 gibi J2’nin farklı SNP (alt dalları) da mevcut olabilir. Daha önceki çalışmalarda bu bölgede rastlanmıştır.

Aşağıdaki grafikte büyük bir çoğunluğu Orta Asya kökenli olan Doğu Türkistanlı Özbeklerin Y-DNA sonuçlarını (genetik yapısını) görebilirsiniz. Özbeklerde görülen Y-DNA haplogrupları genel olarak, J, K, R1, G, N, D ve O’dur. Özbeklerde yüksek oranda J2 ve orta derecede R1a, G ve N haplogruplarının görülmesi dikkate değerdir.

SARI UYGURLAR

Çin’in Gansu eyaletinde yaşayan Sarı Uygurların genetik yapısı 9 haplogrup içermesi nedeniyle oldukça çeşitlidir. En fazla Japonya ve Kore’de görülen D haplogrubunu yüksek oranda taşımalarına rağmen Uygurlarda görülen J2, K, N ve R1 gibi haplogrupları da belirli oranlarda taşımaktadırlar. Sarı Uygurlarda önemli miktarda F* paragrubu da bulunmaktadır. Sarı Uygurların günümüzdeki nüfusları 15.000 civarındadır. Sarı Uygurların Gansu bölgesine 9. yüzyılda geldikleri ve burada yaklaşık 166 yıl sürecek bir devlet kurdukları bilinmektedir. Sarı Uygurlar, Müslüman değildir.

MONGORLAR (TUYUNHUN)

Mongorlar, Moğollara mensup etnik gruplardan biridir. Mongorların Çincedeki adları Tu’dur. Tu adı, Tuyunhun’un kısaltmasıdır. MÖ 3. ve 7. yüzyıllarda Gansu çevresinde hüküm süren Tuyunhunların devamı oldukları da tahmin edilmektedir. Tuyunhular Siyenpiler ile ilişkili bir yapılanmadır. Çin’in Gansu bölgesinde yaşayan Mongorların 3. yüzyılda Çin’e geldikleri tahmin edilmektedir. En fazla y-dna haplogrup çeşitliliğinin görüldüğü etnik gruplardan biri de Mongorlardır. C ve O3 haplogrupları yüksek oranlarda görülse de F*, J2, K*, N, Q, R1a, R1b gibi haplogruplar da Mongorlar arasında görülmektedir.

SALARLAR

Çin’in Gansu bölgesinde yaşayan Salarlar, hem R1a hem R1b haplogruplarını N haplogrubu ile birlikte bir arada taşımaları açısından önem arz eder. Salarlar aynı zamanda O1, O2 ve O3 haplogruplarını da yüksek oranlarda taşımaktadırlar.

 

TACİKLER

Çin’in Tacikistan ile sınırına yakın bölgelerinde yaşayan Taciklerde en baskın y-dna haplogrubunun %45 ile R1a1 olduğu görülmektedir. Taciklerde ikinci en baskın haplogrup ise J2 haplogrubudur. Aynı zamanda Tacikler, F*, G, K, P, R2 gibi haplogrupları da taşımaktadırlar. Tacikler, Orta Asya’da İrani dil konuşan az sayıdaki etnik gruptan biridir.

MOĞOLLAR

Çin’in İç Moğolistan bölgesinde yaşayan Moğol halkları en fazla C ve O3 haplogruplarına sahiptir. Bununla birlikte Moğollarda K, N, Q1, R1a, R1b gibi haplogruplar da düşük oranlarda görülmektedir. Bu da Moğolların dahi birden çok y-dna haplogrubu içerdiğini bizlere göstermektedir.

DONSYANLAR

Donsyanlar, Moğolca konuşan bir etnik grup olmalarına rağmen, en baskın olarak R1a haplogrubuna sahiptir. Moğolca konuşmaları nedeniyle C haplogrubunun baskın olması beklenebilir; ancak Donsyanlarda C haplogrubu en düşük orana sahiptir. Donsyanlar aynı zamanda Q ve N haplogruplarını da taşımaktadırlar. Buna ilave olarak Donsyanlarda J* paragrubu da C haplogrubu ile aynı oranda görülmüştür. İlk varsayıma göre, Donsyanların Cengiz Han’ın askerleriyle bağlantılı olabilecekleri tahmin edilmektedir. Diğer bir rivayete göre Donsyanlar, Moğolların, Hanların ve Tibetlilerin karışımıdır. Üçüncü bir varsayıma göre, Donsyanlar, Çin’de Sarta ve Santa adlarıyla da bilindikleri için Sogdlarla veya Sart adıyla da bilinen Taciklerle ilişkili olabilirler.

KAZAKLAR

Altayların güneyinde yaşayan Kazaklarda en fazla görülen Y-DNA haplogrubu C’dir. Kazaklar, Uygurlardan sonra bölgedeki en kalabalık etnik gruptur. Bu bölgedeki Kazaklarda D*, F*, J*, K*, R* paragrupları ile G, N, O, R1a, R1b haplogruplarına da rastlanmıştır. Kazaklar da Uygurlar gibi oldukça fazla gen çeşitliliğe sahiptir.

KIRGIZLAR

Çin’in Kırgızistan sınırına yakın bölgelerde yaşayan Kırgızlarda en fazla R1a haplogrubu görülmektedir. Kırgızların ana yurdunun Sibirya’da Baykal Gölü çevresi ve Yenisey bölgesi olduğu en eski Çin kaynaklarından tahmin edilmektedir.r.SİBELER (XIBE)

Siyenpilerle de ilişkili olabilecekleri düşünülen Sibe halkı Çin’de yaşayan Tunguz halklarındandır. Sibeler günümüzde Tunguzca konuşan bir etnik gruptur. Sibelerde, en fazla O, C, N haplogruplarının yanısıra belirli oranlarda J, K, N ve R1a gibi haplogruplar görülmektedir.

BONANLAR

17.000 gibi az bir nüfusa sahip olan Bonanlar Moğol kökenli olup Çin’in Gansu bölgesinde yaşamaktadır. Moğolca konuşmalarına rağmen Bonanlarda hiç C haplogrubuna rastlanmamıştır. Bonan dili sondan eklemeli bir dil olmakla birlikte bu dilde az miktarda Çince etkisi de görülmektedir. Günümüzde bu dili anadil olarak konuşan sadece 5000 kişinin kaldığı tahmin edilmektedir.

TATARLAR

Doğu Türkistan’da az miktarda bulunan Tatarlar, bu bölgeye sonradan Ural-Volga civarından gelmiştir. Çin Tatarlarında en fazla görülen haplogruplar R1a ve I haplogruplarıdır.

 

ARAŞTIRMANIN GİRİŞ KISMI (ÇEVİRİ)

Araştırmanın giriş kısmında yer alan genel bilgiler:

“Kuzeyinde Sibirya, güneyinde Güney Asya’nın yer aldığı Orta Asya, Doğu Asya ile Batı Asya (ve Doğu Avrupa) arasında coğrafi birleşme noktası olarak konumlanır. Orta Asya yüksek düzeyde genetik ve etnik çeşitlilik gösterir. Bu durum, bölgenin karmaşık geçmişine işaret etmektedir. Günümüzde Orta Asyalıların kökeniyle ilgili birbiriyle yarışan iki farklı hipotez bulunmaktadır. Bu hipotezlerden ilki, Orta Asyalıların Avrasya çeşitliliğinin erken dönem kaynağı olduğunu öne sürerken, diğer hipotez Orta Asyalıların bu genetik çeşitliliğinin sonradan Batı ve Doğu Avrasya topluluklarının karışımıyla meydana geldiğini öne sürer. Ancak Y-kromozomu verileri göstermektedir ki Orta Asya, dışa yönelik göçlerin ana kaynağı olmuştur.2, 3

Kuzeybatı Çin, Orta Asya’nın çok yakın komşusudur ve özellikle Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Orta Asya’ya doğru uzanan bölgedir. Buna ilave, MÖ 2. yüzyıldan itibaren önem kazanmaya başlayan İpek Yolu, batı-doğu etkileşiminde önemli rol oynadı. Farklı dini inanç, kültür ve yaşam biçimlerine mensup çok sayıda etnik grup Kuzeybatı Çin’de yaşamaktadır. Bazı etnik grupların çok daha eski zamanlardan beri burada yaşadıkları bilinmektedir. Bu bölgenin insan genetiği bakımından zengin olması, y-kromozomuyla ilgili ayrıntılı bir çalışmanın yapılmamış olması ve bu bölgenin nüfus yapısıyla ilgili bazı bilgi eksiklikleri, bizi kuzeybatı halklarının y-kromozom varyasyon verilerini kullanarak ayrıntılı bir diseksiyon yapmaya teşvik etti.”

SONUÇLAR

Makalede araştırmanın sonuçlarıyla ilgili bazı önemli hususlar:

“Araştırmaya dahil edilen 14 etnik grup arasında paragruplar dahil toplam 24 haplogrup (C, D, F*, G, H, I, J, K*, N, O, P*, P ve R) tespit edilmiştir. Bununla birlikte dört marker (Q3-M3, R1a1a-M56, R1a1b-M157 ve R1a1c-M87)’a yönelik poliformizmler görülmemektedir. Bu bölgedeki baba soyuyla ilgili gen havuzu, daha önce Orta Asya’da yapılan çalışmalardaki gözlemlenen değerlere2 benzer şekilde yüksek haplogrup çeşitliliğine (ortalama 0.7602±0.0546) sahiptir.”

Shou ve arkadaşlarının Kuzeybatı Çin’de yaptıkları araştırmada çıkan y-kromozom (y-dna haplogrup) sonuçlarının dağılımıyla ilgili verilen bilgiler özet olarak aşağıda yer almaktadır.

C Dağılımı: C-M130, Kuzeybatı ve Kuzey Çin’de oldukça yüksek oranlarda Moğollar, Mongorlar ve Kazaklarda görülmektedir. C haplogrubu, çok az miktarda aynı bölgelerde Sarı Uygurlar, Tacikler, Uygurlar, Kırgızlar, Ruslar, Sibeler ve Donsyanlar gibi topluluklarda da görülmektedir. Makalede C-M130’un son 1000 yıl içerisinde tarihsel vakalar bağlamında Kuzeybatı Asya’dan Orta Asya’ya yayıldığı belirtilmektedir. Kuzeybatı Çin’deki Kazakların, İç Moğolistan’daki Moğollardan daha yüksek oranlarda C-M130 haplogrubu taşıması da makaleye göre yine son 1000 yıl zarfındaki tarihsel olaylarla ilişkilendirilmektedir.

D/D1 Dağılımı: Japonya ve Kore’de yüksek oranlarda görülen D*-M174, bu araştırmaya göre Kuzeybatı Çin’de 14 etnik grup arasında en fazla Sarı Uygurlarda görülmektedir. D*-M174, çok az miktarda Kuzeybatı Çin’de Moğollar, Sibeler, Uygurlar, Mongorlar, Kazaklar, Özbekler ve Ruslar gibi topluluklarda da görülmektedir. D’nin bir alt kolu olan D1-M15 ise çok az miktarda Kuzey Çin’de Mongorlar ve Moğollarda görülmektedir.

F* Dağılımı: F haplogrubu, Türklerde yoğun görülen G, I, J, K, L, N, Q, P, R gibi haplogrupların 48.000 yıl önceki atasıdır. F haplogrubundan türeyen diğer haplogruplara mensup olmayıp doğrudan F haplogrubuna mensup olan dallara F paragrubu adı verilmektedir. F*-M89 paragrubuna, Çin’deki Mongorlar, Sarı Uygurlar, Kazaklar ve Taciklerde rastlanması dikkate değer bir durumdur.

G Dağılımı: G-M201, Kazaklar, Özbekler ve Taciklerde belirli oranlarda görülmektedir. G haplogrubuna Orta Asya’da özellikle Kazakistan’da ve diğer bir dal G2’ye de Kafkasya’da rastlanmaktadır.

H Dağılımı: H-M69, bu bölgede sadece Uygurlarda görülmektedir. H haplogrubunun en fazla görüldüğü bölge Hindistan’dır.

I Dağılımı: I-M170, Kuzeybatı Çin’de yaşayan Tatar gruplarında yüksek oranda görülmektedir. Az miktarda yine aynı bölgede yaşayan Ruslarda da görülmektedir. Bu araştırmaya katılan Doğu Türkistanlı Tatar gruplarının %33.3’ünde I-M170 haplogrubu bulunmuştur. Ancak maalesef fazla önem verilmediğinden I haplogrubu, araştırmada I1 ve I2 şeklinde sınıflandırılmamıştır. Bu yüzden I-M170’in hangi dalının görüldüğüyle ilgili bilgi yer almamaktadır. Ancak Rusya Tatarlarında I2a4 görüldüğüne göre muhtemelen bu bölgedeki Tatar örnekler de aynı daldan olabilirler.

J*/J2 Dağılımı: J haplogrubu (özellike M172 dalı), Kuzeybatı Çin’de özellikle Karluk grubuna mensup Uygurlar (J2: %34) ve Özbekler (J: %34.7, J2: %30.4) gibi Türki gruplarda yüksek oranlarda görülmektedir.1 J2 haplogrubu aynı zamanda Taciklerde orta düzeyde, Sarı Uygurlar ve Mongorlarda da düşük oranlarda görülmektedir. J paragrubuna ise Özbekler, Kazaklar, Donsyanlar, Ruslar ve Sibelerde az miktarda rastlanmaktadır. Makalede belirtildiği üzere, J2 haplogrubu, İslam’dan çok önce Orta Asyalı konargöçerler tarafından Kuzeybatı Çin’e getirilmiştir. Makale ekinde verilen y-str verileri karşılaştırıldığında bu bölgedeki J2 örneklerinin genel olarak Orta Asya ve Doğu Avrupalılarda sık görülen J2a1h (J2-L24) dalına mensup oldukları tahmin edilebilir.5 Ancak J2’nin L24’ten farklı alt dalları da mevcut olabilir. Bunun tespiti için daha ayrıntılı araştırma gerekmektedir.

K Dağılımı: K*-M9 paragrubu, Uygurlar, Kazaklar, Özbekler, Kırgızlar, Sarı Uygurlar (Yugur), Moğollar, Mongorlar (Tu), Sibeler (Xibe), Bonanlar (Bao’an), Tacikler’de görülmektedir. Bölgedeki Ruslar, Tatarlar ve Salarlarda K*-M9 paragrubuna rastlanmamıştır.

N Dağılımı: N-M231, 14 etnik gruptan 11’inde farklı oranlarda görülmektedir. Türkî ve Moğol gruplarının hemen hepsinde %2 ilâ %10 arasında görülmesi bakımından önemlidir. Bu haplogrup, Türkiye’de de aynı oranlarda görülmektedir.

O*/O1/O2/O3 Dağılımı: O haplogrubu Mongol, Mongor, Salar topluluklarında diğer etnik gruplara nazaran daha yüksek oranlarda görülür. Özellikle Mongorlarda C-M130’dan sonra en fazla O3-M122 haplogrubu görülmektedir. Ancak tuhaf bir şekilde araştırmaya katılan Rus örneklerin de %47’sinde O3-M122 haplogrubu görülmüştür.

Q*/Q1 Dağılımı: Bölgedeki bazı etnik gruplarda hiç görülmese de genel olarak düşük oranlarda görülmektedir. Q*-M242’nin en fazla görüldüğü topluluk Donsyanlardır.

P* Dağılımı: P*-M45 paragrubu bu bölgede sadece Tacikler ve Kırgızlarda görülmektedir.

R1 Dağılımı: R1a1-M17 dalının özellikle Kırgız (%68.9), Tatar (%60.6), Dunsyanlar (%54.3), Tacikler (%45.2) ve Salarlar (%40) gibi gruplarda yüksek oranlarda görüldüğü gözlemlendi. Ancak R1a1’in üç dalı R1a1a-M56, R1a1b-M157 and R1a1c-M87 gözlemlenmedi. Kıpçak grubuna mensup Kırgız ve Tatarlarda yüksek oranda görülen R1a haplogrubu, Karluk grubu Özbekler ve Uygurlarda düşük oranlarda görülmektedir. Makale ekinde verilen str değerleri karşılaştırıldığında R1a grubu örneklerin R1a1a1b dalına yakın oldukları tahmin edilebilir.6 R1b haplogrubu ise Kuzeybatı Çin’deki 14 etnik grupta genel olarak düşük oranlarda görülse de özellikle Salar topluluğunda diğer etnik gruplara nazaran yüksek oranda görülmektedir. Makalede R1 haplogrubu ve alt dallarının bu bölgeye Sibiryalılar tarafından getirildiği belirtilmektedir.

R2 Dağılımı: R2 haplogrubu, 14 etnik grup arasında sadece Bonanlar ve Taciklerde az miktarda görülmektedir.

MAKALE İLE İLGİLİ ELEŞTİRİLER

Öncelikle söz konusu bölgede fazla bir genetik araştırma yapılmadığı için bu araştırma kendi alanında eşsiz bir çalışma olarak değerlendirilebilir. Makalede haplogrupların, batı sentezinde olduğu gibi Hint-Avrupalı vb şeklinde sınıflandırılmaması, makalenin bu yönüyle tarafsız bir bakış açısına sahip olduğunu göstermektedir. Ancak makalenin eleştirilecek yönü, Kuzeybatı Çin ve Kuzey Çin’de yaşayan 14 etnik grubun (özellikle R1a1 ve J2 gibi haplogruplara mensup olmaları nedeniyle) bu bölgenin yerli insanları olmadıkları, Orta Asya’dan geldikleri yönündeki iddiaların Çin’in devlet ideolojisine paralel hizmet etmesidir. Makalede imalı bir şekilde O haplogrubu bölgenin yerlisi gibi gösterilmekte, diğer haplogrupların ise Orta Asya veya Sibirya’dan geldikleri ima edilmektedir. Oysaki o bölge tarihsel bağlamda değerlendirildiğinde Orta Asya’nın bir parçasıdır. Bölgenin en eski devirlerde Çin toprakları gibi gösterilmesi, diğer haplogrupların bölgeye sonradan Orta Asyalılar tarafından getirildikleri yönündeki iddialar bir bakıma ideolojik görülmektedir. Yine eski usul varsayımlardan yola çıkarak bazı haplogruplar Neolitik dönem tarımla bağdaştırılmaktadır. Buna mukabil makalenin var olan mevcut hipotezleri sorgulamadan ve eleştirmeden kabul etmesi sıradanlığa sebep olmaktadır. Yine de bölgenin etnik yapısı ve y-dna bilgileriyle ilgili okuyucuya fikir sağlaması bakımından eşsiz bir makaledir.

GENEL DEĞERLENDİRME

Genel bir değerlendirme yapılacak olursa, Orta Asya’nın doğu kanadında yani Doğu Türkistan’da yaşayan Türklerin birden çok Y-DNA haplogrubuna mensup oldukları görülür. Bu bakımdan Türkleri tek bir Y-DNA haplogrubuna indirgemek asla doğru değildir. İlla ki Türkleri tek bir haplogruba indirgemek gerekirse, 48.000 yıl önceki F haplogrubunda birleştirmek mümkündür. Oğuz Türkleri de, 11. ve 13. yüzyıllarda Orta Asya’nın batı kanadından Orta Doğu’ya göçtüklerinde araştırmada geçen C, G, I, J, L, N, Q, R gibi Y-DNA haplogruplarından bir miktar Türkiye, Irak, Suriye, İran, Azerbaycan ve hatta Kuzey Afrika (Mısır, Tunus, Libya) gibi coğrafyalara getirmişlerdir.

Türkologlar Türkçe konuşan toplulukları üç ana grupta sınıflandırmaktadır: Kıpçak Grubu (Kırgız, Tatar, Kazak, Altaylılar), Karluk Grubu (Uygur, Özbek), Oğuz Grubu (Türk, Azerbaycanlı, Türkmen)… Genel bir değerlendirme yapıldığında Sibirya’ya yakın yaşayan Kıpçak grubu halklarda, özellikle Kırgızlar ve Tatarlarda R1 haplogrubu ağırlıkta görülürken, aynı gruba mensup Kazaklarda C haplogrubu daha ağırlıkta görülür; daha güneyde yaşayan Karluk grubuna mensup Uygurlar ve Özbeklerde ise J2 haplogrubunun daha ağırlıkta olduğunu görüyoruz. Mevcut çalışmalar bağlamında Batı Asya’daki varlığıyla bilinen Oğuz grubunda da benzer şekilde J haplogrubunun diğer haplogruplara göre daha ağırlıkta olduğu bilinmektedir. Ayrıca tüm Türkî gruplarda N haplogrubuna düşük oranlarda (%2 ilâ %10) da olsa rastlanmaktadır. İlgili çalışmada Sarı Uygurlarda en fazla D, Moğollar ve Mongorlarda C ve O3, Tunguz grubu Sibelerde O, N ve C daha ağırlıklıdır. Tunguz grubu Sibelerde aynı zamanda J* ve K* paragruplarının görülmesi ilgi çekici bir durumdur. Yine Çin’in iç kesimlerine yakın bölgelerde yaşayan Sarı Uygurlarda da F* ve K* paragrupları ile J2 ve N haplogrupları da mevcuttur. Çin’de yaşayan Kazaklar, Tacikler ve Özbeklerde G haplogrubu da mevcuttur. Yine bu bölgede R1a ve R1b haplogruplarının da bir çok etnik grupta yer aldığı bilinmektedir.

Tüm bu bilgilerden yola çıkacak olursak, bırakın Orta Asyalı Türkleri, Doğu Asyalı Türkler dahi çok sayıda haplogrubun bir araya gelmesiyle oluşan bir lisanî ve kültürel birlikteliktir. İlla ki Türklere özgü bir haplogrup belirlemek gerekiyorsa, bu haplogrup Türklerde en fazla görülen G, I, J, K, L, N, Q, R gibi haplogrupların 48.000 yıl önceki atası olan F haplogrubudur. Zaten makalede araştırmaya dahil edilen Türkî gruplarda G, I, J, K, L, N, Q, R gibi haplogruplar çoğunluğu oluşturmaktadır. Bu gruplara Orta Asya’da C(kuzeydoğuda), D(doğuda) ve E(batıda) gibi haplogrupların da dahil olduğu aşikardır. Türkler, yakın geçmişte (11. ve 13. yüzyıllarda) Orta Asya’dan gelirken bu haplogrupları da getirmişlerdir. Türkiye’de genetik test yaptıran bireylere SNP (alt dal) testleri yapılarak bunu tespit etmek mümkündür. Ancak Orta Asya ve Doğu Türkistan’dan fazla test yaptıran olmadığı gibi bilimsel makalelerde de örneklerin haplogrup alt dalları tespit edilmediği için Türkî halklarda görülen haplogrupların alt dalları için bir belirsizlik söz konusudur.

KAYNAKLAR

Daha fazla bilgi için incelemesi yapılan makalenin kaynakça bölümüne bakabilirsiniz. İlgili makaleye aşağıdaki 1 no’lu kaynaktan ulaşabilirsiniz.

Wei-Hua Shou, En-Fa Qiao, Chuan-Yu Wei, Yong-Li Dong, Si-Jie Tan, Hong Shi, Wen-Ru Tang and Chun-Jie Xiao, Y-chromosome distributions among populations in Northwest China identify significant contribution from Central Asian pastoralists and lesser influence of western Eurasians, Journal of Human Genetics (2010) 55, 314–322; doi:10.1038/jhg.2010.30; published online 23 April 2010.
Wells, R. S., Yuldasheva, N., Ruzibakiev, R., Underhill, P. A., Evseeva, I., Blue-Smith, J. et al. The Eurasian heartland: a continental perspective on Y-chromosome diversity. Proc. Natl Acad. Sci. USA 98, 10244–10249 (2001). | Article | PubMed | ChemPort |
Zerjal, T., Wells, R. S., Yuldasheva, N., Ruzibakiev, R. & Tyler-Smith, C. genetic landscape reshaped by recent events: Y-chromosomal insights into Central Asia. Am. J. Hum. Genet. 71, 466–482 (2002). | Article | PubMed | ISI | ChemPort |
Tatarstan DNA Project, FTDNA, https://www.familytreedna.com/public/Tatarstan/default.aspx?section=yresults
J-L24 Haplogroup DNA Project, FTDNA, https://www.familytreedna.com/public/j-L24-Y-DNA/default.aspx?section=yresults
R1a1a and Subclades Y-DNA Project, FTDNA, https://www.familytreedna.com/public/r1a/default.aspx?section=yresults
Doğu Türkistan
J2 haplogrubu
Moğollar
N haplogrubu
Orta Asya
Özbekler
R1a haplogrubu
R1b haplogrubu
Türklerin genetik yapısı
Uygurların genetik yapısı

İlhan Cengiz Hakkında Kısa Bilgi
İlhan Cengiz, genetik (Y-DNA, mtDNA haplogrupları ve otozomal genler) hakkında araştırmacı yazar. Yazara ulaşmak için: https://www.facebook.com/turkgenetik

Kaynak : http://www.haplogruplar.com/dogu-turkistanin-genetik-yapisi/

Etiketler: Dünya » Genel » Görüş Yorum » kÖŞE YAZARLARI » Makale Analiz » Röportajlar