İRAN’DA YAŞAYAN KAŞKAY (KAŞGAR ) TÜRKLERİ

İran’da yaşayan Türk Topluluklarından biri olan Kaşkaylar  Azeri Türklerinden (Azerbaycanlılardan)  sonra  (sayılarının 40 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir.) İran’daki en büyük Türk grubudur. Sayıları 1.5-2 milyon arasındadır ve siyasi olarak iyi örgütlenmiş aktif bir gruptur. İran yönetiminin ard arda yaptığı yerleştirme çabalarına rağmen çoğunluğu Fars eyaletinde  olmak üzere hala geleneksel  göçebe hayatını sürdürmeye çalışmaktadırlar. 

Uygur Haber ve Araştırma Merkezi(UYHAM)

Moğollar devrinde (13.yüzyılda)  ana vatanları Doğu Türkistan’dan göç  ederek İran’a gelip yerleşen Kaşkay Türkleri törelerine bağlılıkları ile meşhurdurlar.

Kaşkay Türkleri   5 büyük  ana Aşiretten  meydana gelmektedir ;

1.   Keşkuli(Keşküliyi Kuçik (Küçük Keşküli)ve Keşküliyi Bozorg(Büyük Keşküli) olarak ikiye ayrılır),
2. Darreşuri (Tuzlu Vadi),
3.  Farsimadan (Bu aşiret üyeleri hiç Farsça Bilmezler)
4.  Şeşbölük (6 bölük)
5. Amele (diğer aşiretlerin yamaklığını yapan aşiret).

Bu Aşiretlerin dışında 3 tane de daha küçük grup vardır.

Bunlar: Qaracha, Rahimi ve Safi Khani‘dir.

Kaşkaylar kendilerini bazen “Canihanî” olarak adlandırır. Bunun nedeni de bugünkü Kaşkay aşiretler konfederasyonunu kuran kişinin “Cani Ağa(Han) Kaşkay” adında bir boy beyi olmasıdır.

Son zamanlara kadar yarı göçebe hayatı süren Kaşkaylar, birbirlerine olan bağlılıkları, plânlı ve örgütlü hareketleri ile tanınmışlardır. Milli ve mahalli örflerine bağlı bir takım müesseselere de sahiptirler. “İlhan“lık idaresi sistemi bu müesseselerden biri sayılır. Ayrıca, mümtaz sınıftan sayılan “İlhan” ailesi dışında, Kalantar, Kethuda, Ra’ye, Tabeke-i Pest gibi tabakalar da mevcut olup, bunlar hep kendi törelerine göre idare edilirler.

Kaşkaylar, kendi aralarında iyi bir birliğe sahip oldukları için, İran hükümetlerinin bazı haksız taleplerini ve emrivakilerini reddetmek başarısını göstermişlerdir. İkinci Dünya Savaşı esnasında cereyan eden ve Kaşkaylar ile İran hükümetini karşı karşıya getiren önemli bazı hadiseler, Türk hükümetinin araya girmesi ile yatıştırılmıştır. Fakat Kaşkayların bu hareketleri İran hükümetleri tarafından hoş görülmemiş ve onların başka bölgelere sürgüne gitmelerine sebep olmuştur.

Son İran-Irak savaşında, yaşadıkları Basra Körfezi kıyıları savaş sahasına yakın olduğu için, Kaşkaylar büyük kayıp vermişlerdir. Yine İran-Irak Savaşı esnasında, İran hükümeti, Azeriler başta olmak üzere diğer Türk gruplarından oluşan askeri birlikleri ön saflarda Irak cephesine sürmesi ve onların büyük kayıplar vermelerine sebep olmuştur. Diğer Türk gruplarında olduğu gibi, Kaşkaylar da ekonomik ve kültürel alanda oldukça geri kalmışlardır.

Kaşkay İli, Fars Körfezi kıyılarından başlayarak İsfahan ve Bahtiyari bölgelerinin güneylerine kadar varan bir alana yayılmıştır. Zagros dağlarının birbirine girmiş yükseklikleri ile körfez sahilleri bu ilin sınırlarını çizmektedir. Şiraz’ı orta kısım (merkez) olarak değerlendirdiğimiz taktirde, Kaşkayları yaşadıkları yerler itibarıyla üç kısıma ayırabilirz;

1- Kaşkay Yaylak bölgesi: Şiraz’ın kuzeyinden başlayarak Zagros dağlarına kadar uzanır. Bu bölgedeki yerleşim yerleri şunlardır: Sipidan, Berucer, Semiron, Âbâde, ve Mordeşt’tir.
2- Kaşkay Kışlak Bölgesi: Şiraz’ın güneyinden başlayarak Fars körfezine kadar uzanan bölgedir ve şu şehirleri içine almaktadır. Lar, Cehrom, Fruzâbâd, Kazron, Mümesnâ, Behbehan, Keçseran, Dugonbedân, Ramhürmüz, Buşehr, Kongan ve Deştsenan’dır.
3- Orta (Merkez) Kısım: Şiraz çevresi, Deşt-i Erjen ve Merudeşt şehirlerini içine alır.