UYGUR HABER VE ARAŞTIRMA MERKEZİ(UYHAM)
İki ülke arasında 13 Mayıs 2017 yılında imzalanan ve Kayıtlı Meclis Komisyo- nu’nda olan “Suçluların İadesi Antlaşması” Türk Kamu ve Uygur Toplumu nezdinde büyük endişe yaratmıştır. •Anlaşma ile Uygur Türkleri- Çin Halk Cumhuriyeti’ne dönüşümün yolunun olacağı gibi uğrayacakları hak kırılmalarına de zemin oluştura- çakt
Çin yönetimi işgalindeki Doğu Türkistan’da yaşayan Türklerden 2016 yılından bu yana 1 – 3 milyon olduğu tahmin edilen insanı Uygur toplama kamplarında temel hürriyetlerden yoksun şekilde esir olarak tutmaya devam etmektedir. Bu tutukluların büyük bir bölümü Köle/işçi olarak zorla çalıştırılmaktadır. Doğum yaşındaki genç Anneler zorla kısırlaştırma programlarının hedefi olmuştur.memlekete sığınak mış Uygur mültecilerin en temel haklarının çiğnendiği Çin’e iade yapılmalarına yönelik her türlü girişim insan hakları garantisi arasında uluslararası anlaşmalara aykırı olacaktır.
Özetlenirse Çin yönetimi işgalindeki Doğu Türkistan’da tam bir insanlık ve etnik soykırım suçu işlemektedir.
İşgalci Çin’in ülkelerindeki baskı, zulüm ve etnik soykırım uygulamalarından kaçarak çeşitli ülkelere sığınmış Uygur mültecilerin en temel haklarının tehdit altında bulunduğu ve Çin’in bu sığınmacı Uygurlara yönelik yaşadıkları Ülkelerde de sınır aşan baskılarını sürdürdükleri de bir gerçektir. Çin bazı ülkelerle imzaladıkları Suçluların iadesi ve benzeri anlaşmalar ile uluslararası hukuku çiğnendiği ve bu sığınmacı Uygurların Çin’e iade edilmelerine yönelik her türlü girişimi insan hakları garanti belgesi alan uluslararası sözleşmelere aykırı olacaktır.
Suçluların İadesi Anlaşmaların İptal ve Bozulması: BM. başta bir çok uluslararası insan hakları ve hukuk Kuruluşlarının raporları ile Çin yönetiminin Uygur Bölgesinde yaşayan Uygur etnik gruba karşı insan hakları ihlalleri yaygın ve sistematik baskı olarak tanımlanmıştır. Bu etnik baskı ve soykırımın ülke genelinde devlet politikası olarak sahnelenmesi Çin işgal rejiminin bölgedeki Uygurlar, Kazaklar, Kırgızlar gibi diğer yerli Türk halkları hedef alan ayrımcı politikalarının uzun bir geçmişi bulunmaktadır.
Ağustos/2016’da Urumçi’ye Bölgesel ÇKP Genel Sekreteri olarak atanan Bölgenin tek hakimi ve söz sahibi Chen Quanguo’nun atanmasının ardından bu politikalar, yaygın ve sistematik bir hal alması ile birlikte Çin’in uygulamaları insanlığa karşı işlenen suçların boyutuna ulaşmış bulunmaktadır. BM’nin açıkladığı rakamlara göre, 1- 3 milyon Uygur yeniden eğitim kampları adı verilen indoktrinasyon(Dönüştürme Kamplarında) esir olarak tutulmaktadır.
Türkiye- Çin Arasında İmzalanan Suçluların İade Anlaşması
İki ülke arasında 13 Mayıs 2017 yılında “Suçluların Karşılıklı İadesi Antlaşması” imzalanmıştır. Bu anlaşma Türk Kamu ve Uygur Toplumu nezdinde büyük endişe yaratmıştır. Bu Anlaşma ile Uygur Türklerinin Çin Halk Cumhuriyeti’ne dönüşümün yolunun olacağı gibi uğrayacakları endişelerine yol açmış ve bu konuda hak kırılmalarına de zemin oluşturacağı öne sürülmektedir.
Uygur Türkleri konusu Türkiye-Çin ilişkilerinde önemli dinamiklerinden biridir. Doğu Türkistan, 7/24 süre ile İleri teknoloji ürünü kamera sistemleri, polis kontrol noktalar, siber takip teknolojileri ve toplama kampları ile örülü bir açık hava hapishanesine dönüştürülmüştür. Çin’in 13 milyon olarak açıkladığı bölgede yaşayan Türk halkları insanlık dışı uygulamalara maruz kalmaktadır.
Toplama kampları Çin yönetimince “Yeniden eğitim” merkezleri iddiası ile üzeri örtülmeye çalışılmaktadır. Uydu ayrıntıları ve elde edilen ve ulaşılabilen bilgi ve belgeler toplama kamplarından bir şekilde kurtulan eski mahkumlarla ve kamplardan tutulanların yakınları ile yapılan röportajlardan bu Kamplarda uygulananlar şu başlıklar halindedir :
- Ülke genelinde yüzlerce toplama kampları inşa edilmiştir. Kamplarda normal kapasitelerin çok üstünde inisan tutulmaktadır.
- Kamplarda tutuklulara kötü muamele, baskı zulüm ve işkenceler kadınlara sistematik taciz ve saldırı ,idaolojik beyin yıkama yargısız infaz suçları işlenmektedir.
- Kamplarda uygulanan bu kötü uygulamalar BM.evrensel insan hakları normlarına göre ekonomik, kültürel ve demografik bir soykırım olarak nitelendirilebileceğini göstermektedir.
- ii Kamplarda bilgileri edinilen bilgiler Uygur kadınların rızaları dışında kürtaja tabi tutulmakta ya da kısırlaştırılmakta, Uygur gençleri iş gücü olarak Çin’in farklı bölgelerin- çalıştırılmak üzere küçük ve büyük fabrikalara pazarlan- makta ve kamplara alınan Uygurla- rın çocuklarının akrabalarından kopa- rılarakdevletyetimhanelerine teslim edilmektedir. Soykırım için “elverişli” Enstrüman:Devletin Güvenlik ve İstikrarı Pekin hükümetinin bölgedeki “güvenlik” ve istikrar” odaklı bu ateşi“terörizmanimasyonlar format stratejisi” olarak nitelen- Direktörlük ve yönetim Uygur halkı içerisinde “radikalleşme özgürlüğü” gösteren unsurların tespit edildiği ve “bölücülük, terörizm ve aşırılıkçı eparıltılı”Uygurları “yeniden eğitim”e tabidir gerekçesi ile meşrulaştırılmaktadır. Ancak bölgedeki açıklık sıkı Uygurların incelenmesi halinde en üsttekibirdevletyazısının hedef haline gelmiş olduğu görüle- çektir. Çin hükümeti terörizmle savaş artığını kendi dini ve birakimliklerimuhafaza çalışan etnik azınlıklar için her türlü baskıcı politikaya elveriş- li bir enstrüman olarak kullanmak- tadır. Bugün geldiğimiz yerde, Uygur bölgede, Uygurca tüm eğitim diğerdankaldırılmış,gürültü eğitim ve öğretimin yasaklanmış olması, Kur’an-ı Kerim dini kitaplar dahil düşünmek ve okumak, ibadet sakal bırakmak, başörtü yapmak, Bilgi Çin’in Uygurlara karşı işlemeye odaklanan politikalar 21. yüzyıl için bir “soykırım” örnek niteliğindedir. 2
uzun etek gibi dini kisveler kullan- yasaklanmıştır. İnsanlar günlük yaşam biçimlerini kendi dini inançları- nın gereği olan “helal daire” dışında sürdürmeye zorlanmakta (domuz eti ve alkol tüketen gibi), dini ve kültü- rel her türlü – cami kubbeleri, mina- reler, zamanındada kullanılan Uygurca- ca, Arapça yazılar vb. – semboller ortadan kaldırılmakta, kişisel yıllık geçmişi bulunan tarihi ve kültürel yerleşimler, türbeler, mezarlıklar yok edilmektedir. Özet olarak Çin tarafı- dan Müslüman Uygur kredilerinden her türlü toplumsal tezahürün ortadan kalkması hedefler hedeflenmektedir. Uygurlar bugün en temel insani haklarından yararlandıklarından bir halk olarak kitlesel bir cezalandırma ile karşı karşıya bulunmaktadır. Uygur bölgesi, Hong Kong ve Tibet gibi birim üniter negatif tehdit eden bir iç mesele olarak değerlendirilmek- te ve Uygur’un varoluşu Çin hükümeti tarafından ülkenin Han merkezli ulusal vizyona doğrudan bir tehdit olarak kabul edilmektedir. Çin’in Uygur bölgesinde uygulandığı terörle savaş ve güvenlik merkezli politikaları Uygur toplumunu kültürel kimliklerinden,diniinançlardan sıyrılmış ve “terbiye edilmiş” makul anayasa haline getirmek kitlesel bir sosyal mühendislik projesi olarak görülmelidir. Çin ile İlişkilerde daha Stra- tecik, Vizyoner ve İnsaniyet- perver Dış Politika Türkiye bir yandan soydaş olarak bizUygurtopluluğu himaye etmek, öte yandan siyasi ve ekonomik olarak yadsınamaz bir hedefe ulaşan Çin’le ilişkileri geliştir- arasında oldukça hassas bir denge gözetmek durumunda kalmak- tadır. Türkiye’nin siyasi açıdan Batı’yı Oranların isteği, AB’ye tam üyelik hedeflerinin sekteye uğraması, ABD ile Suriye ve FETÖ gibi hususlarda düşülen görüş ayrılıkları, tartışmalar çekme ve teknoloji transferi yapma hedef gibi unsurlar Çin’e yaklaşıyor mını etkilemektedir. iii Çin, Türkiye’nin İthalat yaptığı ülkelerin başında gelmekte ve Kuşak ve Yol Girişimi ile de “Türkiye’nin kalkınma finansmanı- nı sağlamada önemli fırsat- lar sağlar”. iv Ancak karşılığında ki Türkiye-Çin ilişkileri- dokuz en önemli dinamiklerden biri Uygur sorunudur. Türkiye 1950’li yıllardan bu yana kendisine sığınan Uygur muhacirlere toplumsal daya- anlaşma ve sorumluluk duygusu gereği kucak açmış, Uygur toplumunun dünya devletleri tarafından tanınırlığı- nı sağlama bütçeyle resmî makamı- lar ve sivil toplumla sürdürdükleri uygulamış, Uygur muhacirlerin medya ve sivil toplum kesintileriyle seslerini dünya- ya duyurabildikleri bir hareket alanı şu an. v Türkiye yatırımlarının ortak tarihi ve kültü- Uygurların payının paylaştığı şimdiodaiminsanlıkperverliği duygusuyla karşılanmış, Uygur sorunu Türkiye’de ana akım bütün siyasi nüfuslar ve toplumsal gruplar için Uygurlar bugün temel insani hakları ellerinden alınmış bir halk kitlesel bir şekilde cezalandırmak karsı karşıya bulunmaktadır. 3
Çin ile Türkiye içindekiler “Suçluların İadesi Anlaşması” Türkiye ve Uygurca bakire büyük endişe yaptı. önem verilen, hassas bir konu idi. vi Bununla birlikte Uygur bölgelerin soykırı- ma denk bir mahiyete ulaşan bu şanlarTürkiyeResmive medyadaki tepkilerin zayıflığı dikkat çekmektedir. Bu durumun olmaması Çin’e yönelik dış politika politikaları- sadece ekonomik çıkarlar ve geçicisiyasetnişanlaragöre dizayn kurulumunun dolaylı yansı- olup olmadığı üzerine düşü- geçersiz kılınması gereken bir husustur. Bugün Türkiye’de, Uygur Meselesi- kendi içinde duyarlılığa sahip olanlar “Uygur toplumunun iki ülke arasın- daki kültürel gelişmeler için önemli bir rolün üstlenilmesi” vii temennisinden öte bir tutum geliş- tirilmesini beklemektir. İki ülke arasında 13 Mayıs 2017 tarihinde imzalanan Çin Ulusal Ana Sayfatarafından25Aralık 2020’de onaylanann ve TBMM’nin de bileşenlerinde olan “Suçluların İadenin değiştirilmesi” Türkiye kamuo- yu ve Uygur Kişilik nezdinde büyük endişe yaratmıştır. Zira bölgedeki mezalimden kaça- yasal ya da yasal düzenleme Türkiye’ye sığınan ve henüz Türk vatandaşın ikamet etmemiş olması İzni edinememiş Uygur bulunmaktadır. Bu kişinin herhan- bir gerekçeyle Çin’e iade edilmedi- leri halinde hapis, kötü muamele, saldırı, idam cezası ile karşılaşma- ları, örnekleri örnekleri değerlendirildi- zaman kaçınılmaz olarak görülür. Geri Gönderme Hüküm- leri Göz Önünde Bulundu- rummalı Suçluların iadesini konu alan kapsamlı uluslararası düzenleme “Suçluların İadesine Dair Avrupa Sözleşmesi’dir(SİDAS). sekiz SİDAS’ta akittaraflarınünlülerisıfır kuralların istisnası getirile- rek iade ne, olan Suçlu madde iadesi alınan tarafça siyasî bir suç veya böyle bir suç ile irtibatlı fiil olarak kabul edildiği takdirde suçlunun iade edilmeyeceği hükmü” döküldü.Sözleşmeayrıca tam iade talep edilen tarafı, âdi bir suç için gerçekleşti- rilen talebi onayının bir şahsı ırkı, din, milliyet veya siyasî kanaat cihetinden takip veya cezalandır- mak gayesiyle yapıldına veya bu şahsın vaziyetinin bu sebeplerden biri dolayısıyla ile ağırlaşabileceğine ciddi sebepler mevcut olduğu- na kanaat getirildiği takdirde de suçlunun iade edilemeyeceği ifade edilmektedir. Türkiye’nin Yabancılar ve Uluslara- rası Koruma başlıklı 6458 sayılı kanunun 4. Maddesi gereği hiç kimse, sihirliye, insanlık dışı ya da onurun cezalandırılması veya muamele edilmesi- ye tabi tutulacağı veya ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal grup mensubiyeti veya siyasi birlik dolayısıyla ya da hürriye- Tinin tehdidi altında bulunacağı bir yere gönderilemez. 4
Her ne kadar anlaşma metninde genel hükümlere uygun olarak insanın ırkı, din, cinsiyeti veya siyasi görüş nedeniyle yargılana- cakları yahut ayrımcılığa maruz kalma Kalmaları zorunlu olarak talebin reddedileceği düzen- yemişse de Çin’in Uygur halkını topyekun terörizm ile öldürüldüdi- “göz önüne getiriyor” bu yasal düzenlemenin suiistimal olarak uygulanması- ne ve Uygur Türklerinin vahim hak ihlallerinemaruzgelecek olanlara ciddi endişeler bulunmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti devleti adına kreatifleriniadesiveyafarklı hükümler içeren uluslararası anlaşma- malaryapmaktabiiböceği beraberlik yukarıda da ifade edildiği gibi bu anlaşmaların pek çok farklı esansbulunmaktadır.Türkiye Cumhuriyeti’nin binlerce Uygurcası Türküne kucak açması, pek çok refah sağlayan ülkelerde huzur ve güven içinde yaşamalarına olanaklar olumlu gelişme- Uygurca iken görülmekte Türklerin Çin’e düşüncelerinin yolu ürünlerin mezkur anlaşma ile hukuk- düzensizliklerin yaşanması muhtemel Görülüyor. Bu noktada Türkiye Cumhuriyeti karar vericilerini ve kamuoyunda hassasiyet gösterme- ye çağırıyoruz. Ben Stephanie Nebahay, BM’nin güvenilir olduğunu söylüyor Çin’in milyonlarca Uygur’u elinde tuttuğunu bildiriyor gizli kamplar, Reuters, 10 Ağustos 2018, https://www.reuters.com/article/us-china-righ- ts-un/un-güvenilir-raporları-olduğunu-söylüyor- Çin-bir milyon-uygur-gizli-kampta-tutuyor s-idUSKBN1KV1SU?utm_source=reddit.com ii Joanne Smith Finley (2020) Neden Bilim İnsanları ve Aktivistler Uygurlardan Giderek Daha Çok Korkuyor Sincan’da SoykırımSoykırım Dergisi Araştırma,DOI:10.1080/14623528.2020.1848109 iii Çağdaş Üngör Özden, Türk-Çin İlişkileri: Sorun ve İmkân Alanları, 2017,TÜSES Türkiye Sosyal Ekonomik ve Siyasal Araştırmalar Vakfı,https://www.academia.edu/35288266/- Türk_Çin_İlişkileri_Sorun_ve_İmkan_Alanları, iv Şerif Dilek, Büşra Zeynep Özdemir, Deniz İstikbal, “Asya Yüzyılında Türkiye-Çin “Ekonomik İlişkileri”,SETA Raporu,2 Temmuz 2019, s.11https://setav.org/assets/uploa- ds/2019/07/R144.pdf v Amine Ertürk, “Türkiye’de Uygur Toplumu: Tarihî Serüveni, Sorunları ve Talepleri”, İNŞAMER,Araştırma 87, Kasım 2018, https://insamer.com/tr/turkiyede-uygur-toplu- mu-tarih-serve- ni-sorunları-ve-talepleri_1827.html vi Kadir Temiz, “Türkiye-Çin İlişkileri Fay Hatları”,Perspektif,19 Mart 2020. https://www.- perspektif.online/turkiye-cin-iliskileri- nin-fay-hatlari/ vii “Asya Yüzyılında Türkiye-Çin Ekonomik İlişkileri, s. 54. sekiz Suçluların İadesine İlişkin Avrupa Sözleşmesi- si, Kanun no: 18.11.1959/7376 https://hukuk.e- mu.edu.tr/Documents/yayinlar/suclularin-iade- sinüs.pdf Oğul Notlar Türkiye’deki Uygurların Çin’e iade edilmeleri hapis halindeyken, kötü, kuruluş ve idam cezası ile karşılaşmaları muhtemelen görünüyor. B a aa, bütün insanlık kurtarmış gibidir. Analiz |Ocak 2021 No. 1 Genel Yayın Yönetmeni Süleyman Kurt Editör Selim Vatandaş Tasarım MEF Medya ve İletişim Furkan Kocagöz Tashih Celil Akdoğmuş Amine Tuna Ertürk Yazar La B Ü Uaaa
