“BİR KUŞAK- BİR YOL ” PROJESİ’NİN HALKALARI NASIL KOPTU ?

 Nesibe Flora KURT

Çin Komünist Partisi  tüzüğüne yeni eklenen  “Bir Yol, Bir Kuşak” projesinde bir dizi hayal kırıklığı yaşanmaya başladı.

15 Kasım 2017’de Zimbabve’deki siyasi iklim aniden değişti. Zimbabve’de 37 yıl hüküm süren Pekin’in “eski dostu”   Mugabe devrildi ve bu ülkedeki “Bir Yol, Bir Kuşak” projesi politik bir tuzağa düşmüş oldu. “ Bir Yol, Bir Kuşak” projesi ağırlıklı olarak Güney Asya, Orta Asya, Doğu Afrika ve diğer bölgelerde yoğunlaşmaktadır. Ancak bu projeye dâhil olan çoğu ülke, kendi politik sistemlerinde geri kalmış ve demokratik normlara sahip olmayan ülkelerdir. Bu ülkelerde eğer hükümet devrilirse, Çin’in yaptığı büyük yatırımlar her an boşa gitme riski taşımaktadır.

Çin’i şoke eden ilk yeni gelişme Pakistan’da yaşandı. Çin’in komşusu ve sadık dostu olan Pakistan 11. Kasım 2017 günü, şaşırtıcı bir şekilde Çin’in baraj projelerine ayırdığı 14 milyar ABD doları yatırımını reddederek kendi yapısından kaynak aktardı. Pakistan’ın Damoa – Basha Barajı “Bir Yol, Bir Kuşak”  girişiminde çok önemli rol oynamaktaydı. “Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru” projesi hakkında yeni bir mutabakat zaptı imzalanmıştı. Pakistan’ın kontrolünde olan Keşmir’deki Damoa-Basha Barajı’nın işletme hakkını Çin’in alacağı kesindi. Ancak İslamabad, Çin’in ileri sürdüğü koşulların kabul edilemez olduğunu ve Pakistan’ın çıkarlarına aykırı olduğunu gerekçe gösterdi. Çin medyası geçen ay, 43 yıllığına kiraladığı ve 46 milyar dolar sermaye koyduğu Pakistan’ın Belucistan sınırları içerisinde yer alan Gvadar dev derin su limanında çalışmak üzere 500 bin Çinli işçinin bölgeye nakledilmeye başlayacağını duyurmuştu. Çinli yorumcular, Gvadar Liman inşaatı 5 sene sonra tamamlandığında Gvadar’ın 5 milyon Çinli barındıran bir Çin şehri olarak ortaya çıkacağını, o zaman körfez ve Orta Doğu petrol, doğal gazlarının Çin’den sorulacağı ön görüsünde bulunarak Çin toplumunun milliyetçilik duygularını ateşliyorlardı. Pakistan’ı aniden saran tedirginlik ve Çin’e karşı bu çıkışı pek şaşırtıcı değildir.

“Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru” (CPEC) projesi için Çin’in yaptığı yatırım, 62 milyar ABD dolarını bulmuştur ve ABD’nin İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa Rönesansı için yaptığı “Marshall Planı”na yaptığı yatırımın neredeyse yarısına denk gelmektedir. Kendi ülkesinde açlık sınırı altında yaşayan 300 milyon nüfusu görmezlikten gelen Çin, neden kendi halkının değil, diğer ülkelerin refahı için para harcıyor? Amacı ne? Bu sorular “Bir Yol, Bir Kuşak” projesine dâhil olan birçok ülkenin zihninde canlanmaya başlamıştır.

Pakistan, Çin’in Damoa – Basha Barajı projesine koyduğu 14 milyar doları reddettiğini açıkladıktan 3 gün sonra, yani 14 Kasım günü Nepal, 2.5 milyar dolarlık Çin sermayesi ile yapılma anlaşması olan Buda Gandaki hidroelektrik santrali projesini iptal ettiğini açıkladı.  Myanmar, Çin projesi olan 3.6 milyarlık bir baraj projesini daha önce de iptal etmişti. Geçen ay Myanmar hükümeti, Çin’in bu baraj projesini bir daha gündeme getirmeyeceğini tekrar açıkladı. Çin’in “Bir Yol, Bir Kuşak”  kapsamında bu 3 ülkedeki 3 baraj projesine ayırdığı bütçe yaklaşık 20 milyar dolardı. Çin’e komşu bu 3 ülke ise, 20 milyar parayı elinin tersi ile geri çevirdi.

Çin’e bir darbe de Sri Lanka’dan geldi. Sri Lanka’nın Çin ile yaptığı Hambantota derin liman projesinde Sri Lanka, Çin’e olan büyük kredilerini ödeyememesi nedeniyle arazi kiralamaya zorlanmıştı. Bunun sonucu olarak, Çin’in kamu iktisadi teşebbüsleri 500 hektarlık toprağın işletme hakkını 99 yıllığına Sri Lanka’dan aldı. Projeye yöre halkı şiddetle karşı çıktı. Gösteri, yürüyüş gün geçtikçe ülke çapına yayıldı. Hükümet devrilme noktasına geldiğinde Çin’in yatırım planını durdurduğunu açıkladı. Sri Lanka’nın, Körfez ve Orta Doğu petrol tankerlerinin Hint okyanusu üzerinden Çin’e ulaşmasında stratejik konumu son derece önemlidir. Bu yüzden Çin, ÇKP Merkezi Komitesi Politbürosu’na yeni seçilen bir üyesi olan Wang Yang ay başında Sri Lanka Dışişleri Bakanı Marapanar ile Pekin’de görüşürken, Çin’in Sri Lanka’daki dev liman projesini kabul etmeye çağırdı ve Çin’in Sri Lanka ile ilişkileri geliştirmeye büyük önem verdiğini, Sri Lanka’nın “Bir Yol, Bir Kuşak” projesinin vazgeçilmez bir halkası olduğunu vurguladı. Ancak halkın baskısı altında kalan Sri Lanka hükümeti, Çin yatırımlarını ülkede kontrol altında tutmaya zorunlu kalmıştır.

Çin’in stratejik ortak ve güvenilir komşu olarak gördüğü bu ülkeler tarafından önceden onaylanan projelerin teker, teker iptal edilmesi “Bir Yol, Bir Kuşak” projesinin itibarına büyük gölge düşürmüştür. Çünkü plan aslında, Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa gibi gelişmiş ülkeler de dâhil olmak üzere dünya çapında bir altyapı oluşturulmasını içeriyordu. Her ne kadar bu 4 ülke tarafından verilen kararın ardında farklı yerel, siyasi ve ekonomik nedenler olsa da, bu yoksul ülkeler, Çin’in büyük ölçekli altyapı projeleri inşa etmeyi planladığı projelerin ekolojik ve insani açıdan ülkelerine son derece pahalıya mal olacağının farkına vardılar.

Çin son 10 yıl içinde dünyanın değişik ülkelerinden satın alarak yatırım yaptığı liman sayısı 53’tür. Çin’in eline geçen bu limanlar Güneydoğu Asya, Güney Asya, Afrika, Avrupa, Okyanusya ve diğer yerlerde temelde Çin’in aktif olarak inşa ettiği üç “mavi ekonomik koridor” diye adlandırdığı kuşaklarda bulunuyor. Bu üç “mavi ekonomik koridor”, Çin-Hint Okyanusu-Afrika-Akdeniz Mavi Ekonomik Koridoru, Çin – Okyanus kıyası ülkeler, Güney Pasifik Mavi Ekonomik Koridor ve Avrupa’yı  Okyanusu’ndan bağlayan Mavi Ekonomik Koridorunu kapsamaktadır.

“Bir Yol, Bir Kuşak” Projesinin Avrasya Karesini Çevreleyen Deniz Yolu Projesi Haritası

İngilizce “Belt and Road” diye adlandırılan “Bir Yol, Bir Kuşak” projesini hayata geçirmek için Çin bir trilyon dolar para aktıracağını dünyaya duyurmuş durumdadır. Ancak, bu bir trilyon ABD dolarını nereden, nasıl bulacağı konusundaki hikâyesi ekonomistlerin kafasında heyecandan fazla kuşku uyandırmaya devam ediyor. Çünkü “Bir Yol, Bir Kuşak” projesi zincirinin kritik halkaları şimdiden teker, teker kopmaya başlamıştır.

Kaynak: http://www.21yyte.org/tr/arastirma/cin-halk-cumhuriyeti/2018/02/06/8814/bir-kusak-bir-yol-projesinin-halkalari-nasil-koptu